Çok teknoloji kullanımı uyarısı: Çocuklarda otizme neden olabiliyor

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuklara bilhassa 0-3 yaş ortasında telefon ya da tablet verip yalnız bırakmanın onları otizm adayı haline getirebileceğini söyledi.

Üsküdar Üniversitesi’nden yapılan açıklamaya nazaran, Sıhhat Bakanlığınca otizmli bireylerin aileleri için ‘”Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Aile Rehberi” hazırlandı. Otizm sıklığının 20 yılda 200 kat arttığı belirtilen rehberde, fazla teknolojik alet kullanımına dikkat çekildi.

Açıklamada görüşlerine yer verilen Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, otizm spektrum bozukluğu da denilen otizmin nöro gelişimsel bir hastalık olduğunu belirterek, hastalığın geniş bir yelpazede farklı özelliklerle görüldüğünü kaydetti.

Asperger sendromunda bireyin çok zeki olmasına rağmen toplumsal münasebetlerinin çok zayıf olduğunu belirten Tarhan, “Asperger sendromunda kişinin mantıksal zekası çok yüksek. İki ay sonra ayın 28’inin hangi güne denk geldiğini çabucak hesaplıyor ve söylüyor ancak oturup birisiyle sohbet edemiyor, konuşamıyor. Herkes gülüp espri yapıyor, o anlayıp gülemiyor, katılamıyor. Duygusal okuryazarlığı zayıf. Bu zihin kuramı yalnızca beşerde var. Başka canlılarda yok.” tabirlerini kullandı.

Tarhan, ileri seviyedeki otizmli çocuklarda genetik olarak zihin kuramı oluşturmayla ilgili gen olmadığını aktararak, yapılan çalışmaların otizmin yüzde 10-15’inin genetik kaynaklı, yüzde 70-80’inin ise sonradan geliştiğini gösterdiğini kaydetti.

Otizmli bireylerde ince motor hünerler ve kaba motor hünerlerin olmasına karşın kişinin duygusal transfer yapamadığını belirten Tarhan, “Otizmli bir çocuk, vaktinde yürüyebiliyor. Mesela 1 yaşında yürüyor lakin gecikmiş konuşma ortaya çıkıyor. Çocuk toplumsallığı ve duygusallığı öğrenemiyor. Herkes güldüğü vakit o gülemiyor. Duygusal transfer yapamıyor. Göz teması kuramıyor. Beyni daha çok kolay öğrenmeye yönelik şeylerle ilgileniyor. Mesela ileri otistik bir çocuğu kucağınıza alınca kutu üzeredir ve reaksiyon vermez. Ancak sağlıklı bir çocuk kolaylıkla bir ilgi kurabilir.” değerlendirmesinde bulundu.

“Ailelerin çocuklarını çok yeterli gözlemlemesi gerekiyor”

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, ailelerin çocuklarını çok güzel gözlemlemesi gerektiğine dikkati çekerek, “Çocuk göz teması kuramıyorsa, hislere karşılık veremiyorsa, anne ve babanın gülümsemesine karşılık veremiyorsa otizmden şüphelenmek lazım. Otizm, 1 yaşında bile yakalanabiliyor. Çocukta gecikmiş konuşma varsa genelde 3-4 yaşında yakalanıyor. Gecikmiş konuşmadan öbür başka öncül belirtiler de bulunuyor.” tabirlerini kullandı.

Sağlık Bakanlığının otizmle ilgili hazırladığı kitapçığa değinen Tarhan, “Çok başarılı bir çalışma. Emeği geçenlere teşekkür ediyorum. Bu çok işe yarayacak bir kitapçık olacak. Aileler, erken tanıyla ilgili Sağlık Bakanlığı web sayfasından indirip inceleyebilirler. Orada çok hoş bilgiler var.” değerlendirmesinde bulundu.

Tarhan, çocuğun otizm olma riskinin daha evvelki yıllara oranla artış gösterdiğini aktararak, şunları kaydetti:

“Son yıllarda resmi istatistiklere nazaran, yüzde 200 arttı. Artan kısmı genetik olan otizm değil, öğrenilmiş otizm. Kişi olağanda otistik olmaz lakin aile bağlarının zayıf olması, toplumsal öğrenmenin zayıf olması, duygusal öğrenmenin zayıf olması, tek taraflı öğrenme olduğu için çocuk yalnızca muhakkak bir alanda başarılı oluyor. Öbür alanlarda başarısız oluyor. İzole bir halde yalnız oluyor. Şu anda toplumsal izolasyon ve yalnızlık insanlığın, gençlerin hastalığı durumunda. Otizm, aslında içe kapanıklık ve yalnızlık hastalığıdır. Otistik kişi başka bir dünyada, farklı bir hayat içerisinde yaşıyor. Temel muhtaçlıklarının karşılanması kâfi oluyor, otistik kişi öbür bir şey aramaz.”

Öğrenilmiş otizmin ekseriyetle yatkınlık geni olanlarda süratle çıktığını aktaran Tarhan, otizmin, yatkınlık geni olmayanlarda çok ileri derecede uyaran mahrumiyeti varsa ortaya çıkabildiğini bildirdi.

Tarhan, otizmin en büyük ilacının toplumsal temas olduğunu belirterek, “Birebir eğitimle eksikler tamamlanır lakin kişinin toplumsal ve fizikî teması çok değerlidir. Toplumsal medya kavramı yanlış kullanılıyor. Aslında toplumsal medya, toplumsal medya değil sanal medyadır. Orada toplumsallık yok. Yalnızca sanal bir ortamda görüşme var. Toplumsal olması için yüz yüze olması lazım, insanların birbirine dokunması lazım. Çocuk için de birebiri geçerlidir. Çocuğun koşması, oynaması, eğlenmesi lazım.” sözlerini kullandı.

“4 yaşına kadar bunu düzelttik düzelttik, düzeltmedik ondan sonra beyin kendini kapatıyor”

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuklarda teknoloji kullanımının hudutlu ve denetimli olması gerektiğini belirterek, tek istikametli uyarımın çocuğun üzerindeki olumsuz tesirlerini şöyle anlattı:

“Teknolojinin bilinçsiz kullanımı çocuğu toplumsal izolasyona götürüyor. Tek taraflı öğrenme yapıyor. Öğrenilmiş otizmin birinci belirtisi gecikmiş konuşmadır ve bu durum tanınan psikiyatride klip sendromu diye geçiyor. Klip sendromunda çocuk tek taraflı iletiye maruz kalıyor. Ekseriyetle bir müzik kanalı açık oluyor ve çocuk daima dönen klipleri izliyor. Çocuk rastgele bir gayret göstermiyor. Baş yorma ve öğrenme yok. Yalnızca cümbüş var. Çocuk kendini oraya kaptırıyor. Bu nedenle ‘ucuz bakıcı’ diyoruz. Anne de çocuğa tableti ya da akıllı telefonu veriyor ya da televizyonu açıyor. Çocuk tek taraflı maruziyet yaşıyor. Beyni yalnızca görsel algı alıyor. Çocuk sözcük üretme gereksinimi hissetmediği için beynin o bölgesi köreliyor. 4 yaşına kadar bunu düzelttik düzelttik, düzeltmedik ondan sonra beyin kendini kapatıyor. Ondan sonra öğrenmek çok zorlaşıyor. Çok özel uğraş ve eğitimlerle oluyor.”

Teknolojiden kaçınmanın mümkün olmadığını vurgulayan Tarhan, “Özellikle teknoloji ile ilişkimiz bizim sosyal ilişkimizin bir parçasıdır. Teknoloji ile ilişkimiz sağlıklı değilse biz çocuklarımızı otizm adayı yaparız. Bunu kesinlikle çok açık söyleyebiliriz. Çocuklarımıza özellikle 0-3 yaş arasında telefon ya da tablet verip yalnız bırakmak onları otizm adayı haline getirir. Duygusal ihmal çocuğa zarar verir.” uyarısında bulundu.

“Otizmin en büyük özelliği empati yoksunluğudur, başkalarının duygularını okuyamazlar”

Tarhan, çocukların iletişim kurmayınca hayatı öğrenemediğini belirterek, hayvan beyninin öğrenmiş olarak dünyaya geldiğini, insan beyninin ise insani değerleri dünyaya geldikten sonra öğrendiğini bildirdi.

Çocuğun empatiyi öğrenmesi gerektiğini aktaran Tarhan, “Otizmin en büyük özelliği empati yoksunluğudur, başkalarının duygularını okuyamazlar. Kendi duygularını da çoğu zaman okuyamazlar. Empati yoksunluğu, bu asrın en büyük sorunudur. Şu anda dünyanın en çok yoksulluk ve fakirlik çektiği alandır. Bu manevi fakirliktir. Onun da ana konusu empati yoksunluğudur.” ifadelerini kullandı.

Tarhan, büyükşehir yaşamının çocukların sosyalleşmesindeki engellerden biri olduğunu belirterek, şunları kaydetti:

“Eskiden çocuğun yürümeye başladıktan sonra arkadaşları oluyordu. Mahallede arkadaşları ve komşuları vardı. Onlarla sosyal temas içinde hayatı öğreniyordu. Ama şimdi apartman çocuğu. Annenin başka imkanı yok, çocuğu sosyal medya ya da akıllı telefona bağlıyor. Bu çocuğa zarar veriyor. O nedenle çocuğun sosyalleşmesi için 3 yaşında kreşe verilmesi öneriliyor. Çocuk, annesi ve babası dışında başka kimseyi görmüyorsa her gün 2-3 saatlik sosyal alanlara götürülmesi lazım. Anaokulu ve okul öncesi eğitimler çok önemli. Okul öncesi eğitim iyiyse çocuk otizmle ilgili risk grubundaysa direk otizm başlamayabiliyor. Okul öncesi 0-3 yaş eğitim bütün dünyada otizmin çaresi olarak düşünülüyor.”

Oyunun çocuğun gelişiminde çok önemli bir yeri olduğunu aktaran Tarhan, “Çocuğun en ciddi işi oyundur. Çocuk, oyunda kendini ifade eder ve yaşar. Çocuğun en büyük iki ihtiyacı vardır; biri oynamak, diğeri de sevilmek. Bu ikisi varsa uyuyan otizm bile varsa canlanmıyor. Riski varsa da risk grubunda tetiklenmiyor.” değerlendirmesinde bulundu.