Mehmet KAYA
Avrupa Birliği’nin, Türkiye’nin, İlaçta Mahallileşme programını 2019’da Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) şikayet etmesiyle başlayan süreçte bu kere tahkim yoluna gidiliyor. Uyuşmazlığın tahlili için oluşturulan Paneldeki kararlarda Avrupa Birliği’nin tezlerine karşılık Türkiye’nin savunmalarının reddedildiği de yayımlanan raporda ortaya çıktı. Türkiye, DTÖ’ye uyuşmazlık tahlil sürecinin dışında tahlil arama manasına gelen tahkime gitme hakkını kullanacağını duyurdu. Türkiye’nin bu bildirimi ve kararı DTÖ tarafından duyuruldu. Avrupa Birliği, 2019 yılında Türkiye’nin İlaçta Mahallileşme programını, kendi üretimi eserlere karşı rekabeti önlediği, firmaları Türkiye’de üretime zorladığı ve Türkiye’de üretim yapmayanların kamu alım listesinden çıkarmasının GATT muahedesine muhalif olduğu istikametindeki savlarla DTÖ’ye şikayet etmişti. Avrupa Birliği’nin şikayetine ABD de katılmıştı. Süreçte uyuşmazlık tahliline yönelik çeşitli ülkelerin katıldığı DTÖ nezdinde oluşturulan panel raporunu taraflara iletmiş lakin tarafl arın isteği üzerine gizlenmişti. DTÖ kuralları gereği tarafların onay vermesiyle panel raporu üzerindeki saklılık kalktı ve 28 Nisan günü DTÖ panel raporunu yayımladı.
GATT’a ters iddiası
Panelin 2021 yılında tamamladığı ve yalnızca taraflara sunulan, kapalılığı bulunan raporu DTÖ tarafından yayımlandı. Panel raporunda Türkiye’nin savunmalarının reddedildiği gözlendi. Avrupa Birliği, Türkiye’nin, kamu alımı listesine girmek için kimi eserlerin Türkiye içinde üretim yapma kuralı koşmasını, bu programa katılmayan ilaçların ithalinin yasaklanmasını ve ilaç ruhsat müracaatlarında yerelleştirme programına bağlı önceliklendirme uygulamasını GATT muahedesine muhalif olduğu argümanıyla DTÖ’ye başvurduğu belirtildi.
Panel raporunda, Türkiye’nin, bahse bahis kamu alım listesinden çıkarmanın GATT mutabakatı istisnası olan kamu ihalesine dahil olduğu, yerlileşme programının tedaviye erişim ve sıhhat hakkı gereği uygulandığı, AB’nin argümanlarını ispatlayamadığı istikametindeki savunmalarının reddedildiği belirtildi.
Tahkim kararı ne manaya geliyor?
Dünya Ticaret Örgütü uyuşmazlık tahlilleri süreci Dispute Settlement Understanding (DSU) mutabakatı kuralları çerçevesinde Uyuşmazlıkları Tahlil Organı Dispute Settlement Body (DSB) bünyesinde kurulan panellerle (seçilen ülkelerin temsilcilerinin iştirakiyle oluşturulan karar heyetleri) yürütülüyor. DSU mutabakatının 25. Hususu ise taraflara, bu sürecin rastgele bir anında alternatif tahlil aramaya imkan veriyor. Türkiye az olarak kullanılan bu yolu tercih etmiş oldu.
