Toplum sıhhatiyle ilgili memleketler arası çalışmalar yapan DSÖ, yaklaşık 7,7 milyarlık dünya nüfusunun sıhhat alanında güvenebileceği tek milletlerarası sıhhat platformu pozisyonunda bulunuyor.
İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana insanlığın şahit olduğu en büyük sıhhat krizine neden olan Covid-19 pandemisi, DSÖ’yü adeta amaç tahtası haline getirdi.
Tüm dünyayı saran pandemi korkusu, insan tabiatı gereği bir hatalı arayışını da beraberinde getirdi ve gözler DSÖ ile virüsün ortaya çıktığı Çin’e çevrildi.
DSÖ, “Çin’in salgındaki rolünü gizlemek, hatta teşvik etmek, Çin’in piyonu olmak, global acil durum ve pandemi ilan edilmesinde geç davranmak, ülkelere tekraren ‘Çin ile sonlarınızı kapatmayın’ daveti yaparak salgının global boyutta hızla yayılmasında büyük hisse sahibi olmakla” suçlanıyor.
ABD Başkanı Donald Trump, günlerdir Çin’in yanı sıra DSÖ’yü de gaye alıyor. Trump, suçlamalarla da kalmadı, ülkesinin örgüte sağladığı fonları durdurma talimatı verdi.
Ghebreyesus, 4 yıl evvel coşkulu kutlama ile vazifeye gelmişti
Merkezi İsviçre’nin Cenevre kentinde bulunan ve 7 Nisan 1948’de kurulan DSÖ’nün dünya genelinde 150 ofisi, 7 bin civarında çalışanı bulunuyor.
DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, 23 Mayıs 2017’de 5 yıllığına seçilerek, 1 Temmuz’da misyona başladı.
İngiliz rakibi David Nabarro’yu açık orta geride bırakarak Ghebreyesus’un kazandığı seçimde, BM Cenevre Ofisi coşkulu kutlamalara sahne oldu.
Bazı milletlerarası gazeteciler, “çiçeği burnundaki” DSÖ Genel Direktörü için o dönem “Bill Gates’in adamı” yakıştırmasında bulundu.
Ghebreyesus, DSÖ mesleğinden evvel 2005-2012 yıllarında Etiyopya’da Sağlık Bakanlığı, ardından 2012-2016 yıllarında da Dışişleri Bakanlığı yaptı.
ABD’nin DSÖ bütçesine katkısı ne kadar?
DSÖ’nün 194 üye ülkesi ve istekli kuruluşlar, örgüt bütçesini, “vergilendirilmiş katkılar” ve “gönüllü katkılar” olmak üzere iki halde sağlıyor.
Üye ülkeler, nüfus ve ekonomik büyüklüklerine nazaran, DSÖ’ye yıllık üyelik fiyatı ödüyor. Bu fiyatlar, örgütün bütçesinin yaklaşık yüzde 17’sine karşılık geliyor.
Örgütün 2 yıllık hazırlanan bütçe takviminde 2020-2021 bütçesi, evvelki periyoda nazaran yüzde 9 artışla yaklaşık 4,5 milyar dolar olarak belirlendi.
ABD, DSÖ’nün yıllık bütçesinin yaklaşık yüzde 14,67’sini fonluyor ve yıllık yardımları 412 milyon dolar civarında gerçekleşiyor.
ABD’nin bu belirlenmiş katkısı yıllık 118 milyon doların üzerinde iken geriye kalan yaklaşık 300 milyon dolar ise DSÖ’ye sağladığı istekli katkıdan oluşuyor.
DSÖ’nün bir numaralı finansörü Bill Gates olabilir
Örgütün en büyük finansörü durumundaki ABD, 2018-2019 bütçe devri için 2019 sonunda 800 milyon dolardan fazla katkı sağladı. ABD’yi, Bill & Melinda Gates Vakfı, İngiltere ve Almanya takip etti.
Eleştirilerin amacındaki Çin ise 43 milyon dolara tekabül eden yüzde 0,21’lik katkıyla, finansörler ortasında 49. sırada yer alıyor. Bu ölçünün yaklaşık 38 milyon doları ise mecburî ödemelerden oluşuyor.
ABD’nin maddi yardımları durdurması durumunda DSÖ’nün bir numaralı finansörünün Bill Gates olması bekleniyor.
DSÖ, Trump’ı Covid-19’u “politize etmekle” suçluyor
ABD idaresinin maksat tahtası haline gelen DSÖ Genel Yöneticisi Ghebreyesus, Trump’ın “ağır” ve “bitmeyen” suçlamalarına karşı “itidalli” ve “temkinli” bir lisan kullanıyor.
Ghebreyesus, Trump’ın argümanlarına somut karşılık vermek yerine pandeminin politize edilmemesi gerektiğini vurguluyor.
Peki, Trump suçlamalarında haklı mı?
ABD’nin yanı sıra Japonya ve Tayvan başta olmak üzere dünyanın pek çok ülkesinde tenkitlere amaç olan DSÖ, krize ait “geç” ve “çelişkili” kararlar almakla suçlanıyor.
Çin’in Hubey eyaletinin başşehri Vuhan’da 1 Aralık 2019’da ortaya çıkan salgın konusunda DSÖ’nün izlediği süreç ise şu biçimde ilerledi:
14 Ocak: DSÖ’nün Twitter hesabından, Çinli yetkililere dayandırılarak yapılan paylaşımda, Covid-19’un beşerden beşere bulaştığı tarafında rastgele somut bir delil olmadığı argüman edildi.
20 Ocak: Örgüt, virüsün daha çok hayvandan beşere geçtiğini, bununla bir arada hudutlu sayıda da olsa yakın temas halinde beşerden beşere geçebileceğini duyurdu.
21 Ocak: Çin’de virüs nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısı 6’ya çıktı. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Gıng Şuang, virüsün ortaya çıkmasından bu yana DSÖ ve ilgili ülkelerin salgın konusunda bilgilendirildiğini söz etti.
23 Ocak: DSÖ Genel Direktörü Ghebreyesus, Çin’de süratle yayılmaya başlayan virüsle ilgili “uluslararası kamu sıhhati acil durumu” ilan etmek için erken olduğunu ve kâfi “kanıt” bulunmadığını ileri sürdü.
24 Ocak: Ghebreyesus, konuya ilişkin Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi ile Pekin’de yaptığı görüşmenin ardından Çin hükümetinin aldığı tedbirleri takdir ettiğini belirterek, “DSÖ, Çin’e ihtiyaçlarına nazaran gereksinim duyduklarını tedarik etmeye hazır. DSÖ, Çin hükümetinin salgınla gayret kabiliyetine büsbütün inanıyor.” dedi.
29 Ocak: Ghebreyesus, Çin’e yaptığı ziyaretin çabucak akabinde, burada 6 bin 65 olayın teyit edildiğini, 132 kişinin de hayatını kaybettiğini belirterek, salgının yayılma potansiyelinin çok yüksek olduğu ikazında bulundu.
30 Ocak: DSÖ, Covid-19 salgınıyla ilgili, “uluslararası kamu sıhhati acil durumu” ilan etti. Ghebreyesus, karar için, “Temel sebep Çin’de olup bitenler değil, öteki ülkelerde olanlar” sözünü kullanarak, Çin ile ticari aktiviteleri ve ülkeye yapılan seyahatleri kısıtlamak için hiçbir münasebet olmadığını savundu. Çin’e övgülerde bulunan Ghebreyesus, acil durum ilanının, Çin’e yönelik bir güvensizlik oyu olmadığına vurgu yaparak, ülkenin virüsle gayretinin beklentilerinin de üzerinde olduğunu argüman etti.
31 Ocak: DSÖ, global acil durum ilan edilmesine karşın “Çin ile sonlarınızı kapatmayın” daveti yaptı. DSÖ Sözcüsü Christian Lindmeier, öbür devletlerin Çin ile “resmi hudut geçişlerini açık tutmaları için çok büyük bir sebep olduğunu” lisana getirdi. Lindmeier, “DSÖ tarafından Çin’e seyahat ve ticaret kısıtlamalarının önerilmediği çok açık bir biçimde belirtildi ve tekrar edildi.” dedi.
3 Şubat: Ghebreyesus, Çin’e karşı ticaret ve seyahat kısıtlamalarına karşı olduklarını tekrarladı.
11 Şubat: DSÖ, Çin’de ortaya çıkan yeni tip koronavirüse (2019-nCoV) “Covid-19” isminin verildiğini duyurdu.
22 Şubat: Ghebreyesus, Covid-19 salgınına karşı daha aktif çaba için memleketler arası topluma 675 milyon dolar yardım davetinde bulundu.
26 Şubat: DSÖ Genel Yöneticisi, Covid-19 hadiselerinin İtalya, İran ve Güney Kore’de “ani” artışından “derin endişe” duyduklarını söylese de Covid-19 için “salgın” sözünün kullanılmasına karşı olduklarını vurguladı.
27 Şubat: Ghebreyesus, son günlerde Çin dışındaki ülkelerde Covid-19 hadiselerinin ortaya çıkmasıyla, virüsün “belirleyici bir noktaya” ulaştığını açıkladı.
28 Şubat: DSÖ, Covid-19 için global risk düzeyini “yüksekten”, “çok yüksek” düzeyine çıkardı.
2 Mart: Ghebreyesus, Covid-19’un Çin dışındaki ülkelerde çok daha süratli yayılarak, dünyayı “meçhul bir bölgeye” çevirdiğini kaydetti.
6 Mart: Toplam hadise sayısının 100 bine ulaştığını aktaran Ghebreyesus, “Covid-19 olayları arttıkça, tüm ülkelere ‘sınırlandırmaları’ en yüksek öncelikleri haline getirmelerini öneriyoruz.” tabirini kullandı.
9 Mart: Ghebreyesus, Covid-19’un pek çok ülkeye yayıldığını belirterek, “Pandemi tehdidi çok gerçek oldu.” dedi.
11 Mart: DSÖ, salgını global pandemi ilan etti.
12 Mart: Ghebreyesus, Covid-19’un “kontrol edilebilir bir pandemi” olduğunu öne sürdü.
13 Mart: Örgüt, Avrupa’nın artık Covid-19 krizinin merkez üssü haline geldiğini bildirdi.
18 Mart: Ghebreyesus, spor aktiflikleri, konserler ve öbür büyük toplantıların iptal edilmesi üzere fizikî tedbirlerin Covid-19 salgınının yayılmasını yavaşlatabileceğini söyledi.
20 Mart: Ghebreyesus, Çin’de DSÖ’ye tıbbi ekipman tedariğinde bulunmayı kabul eden birtakım firmalar ile irtibat kurduklarını açıkladı.
24 Mart: DSÖ Sözcüsü Margaret Harris, salgının yeni merkezinin ABD olabileceğini belirtti.
27 Mart: Genel Yönetici Ghebreyesus, Covid-19 aşısı için asgarî 12-18 ay beklemek gerekeceğini duyurdu.
31 Mart: BM Genel Sekreteri Guterres, Covid-19 nedeniyle dünyanın 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana görülen en güçlü krizle karşı karşıya olduğunu söyledi.
1 Nisan: Ghebreyesus, “Dünya daha evvel bu türlü bir pandemiyle karşılaşmadı. Meçhul ve tehlikeli bir virüs. Hastalığın süratli artışından ve global olarak yayılmasından derin tasa duyuyorum.” dedi.
8 Nisan: Ghebreyesus, Trump’ın, DSÖ’yü Covid-19 salgınıyla gayrette başarısız olmakla suçlayan açıklamalarına, “Bu virüsü politize etmeyin. Daha fazla ceset torbası görmek istiyorsanız siyasete alet etmeye devam edebilirsiniz.” yanıtını verdi. İsim vermeden Trump’ı gaye alan Ghebreyesus, liderlerin Covid-19’u siyasallaştırmak yerine kendilerini kanıtlayabilecekleri pek çok diğer husus olduğunu lisana getirdi.
13 Nisan: Trump’ın, Covid-19 salgınında “Çin yanlısı davranmakla” suçladığı DSÖ’ye verdikleri fonları askıya alacaklarını duyurmasına ilişkin Ghebreyesus, “Bildiğim şey, onun destekleyici olması. DSÖ’ye (sağlanan) fonların süreceğini umuyorum. (Trump ile) Bağlantımız çok düzgün ve bunun devam edeceğini umuyoruz.” tabirini kullandı.
15 Nisan: ABD’nin, DSÖ için uzun müddetli ve cömert bir dost olduğunu belirten Ghebreyesus, Trump’ın, ülkesinin DSÖ’ye sağladığı fonu durdurma kararını esefle karşıladıklarını bildirdi.
17 Nisan: DSÖ Sözcüsü Harris, Trump’ın örgüte yönelik suçlamalarına karşılık vermekten kaçınarak, “ABD bizim için hep fantastik bir ortak oldu.” dedi.
Kronolojik açıklamalarına bakıldığında, DSÖ’ye yönelik ağır tenkit ve suçlamaların bir desteği olduğu anlaşılıyor.
Uluslararası pandemi uzmanları, 30 Ocak’ta Covid-19 için “küresel acil durum ilan” edildiğinde, DSÖ’nün, Çin’e, “dış dünyaya sınırlarınızı kapatın” daveti yapmış olması durumunda, “dünyanın global bir salgının pençesine düşmeyeceği” görüşünü savunuyor.
Örgütün tüm dünyanın itimadını yeniden kazanması ismine, pandeminin bundan sonraki sürecinde “rüştünü ispat etmesi”, aşı çalışmalarını hızlandırması ve dünya olağana döndüğünde yeni bir ıslahat sürecine girmesi kaçınılmaz görünüyor.
