Mehmet KAYA- ANKARA
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, (UNDP) Türkiye’deki Suriyeli sığınmacıların istihdam ve ömür meselelerinin tahlili için, Türkiye’nin pek de yabancısı olmadığı bir model üzerinde çalışma yaptı. Önerilen bu modele nazaran, Türkiye’de belirlenecek kimi OSB’lerde Suriyeli istihdamına imkan sağlayacak, tarım- besin dalındaki eserler AB’ye, dokuma eserleri ise ABD ve Kanada’ya gümrüksüz kabul edilecek. Bu OSB’lerde yapılacak üretimlerde firmalar en az yüzde 20 Suriyeli istihdam edecek.
UNDP tarafından yayınlanan fizibilite raporunda seçilecek OSB’ler için Türkçe metinde “Nitelikli Sanayi Bölgesi, İngilizce metinde Special Economic Zone sözü kullanıldı. Türkiye ve ABD, İsrail-ABD STA’sı üzerinden Ürdün, Filistin (Gazze ve Batı Şeria) ile Mısır’da bulunan Qualifying Industrial Zone sistemine iştirak üzerine uzun müddet müzakere etmiş lakin ABD tarafının Türkiye’deki OSB’leri dokuma ve hazır giysisi dahil etmek istememesi ve İsrail STA’sı sisteminde ısrar etmesi üzerine mutabakat sağlanamamıştı.
UNDP’den DÜNYA’ya verilen bilgide, önerdikleri modelin UNDP tarafından geliştirildiğini, kendi teklifleri olduğunu ve ABD mevzuatındaki Qualifying Industrial Zone ile alakası bulunmadığını vurguladılar.
“UNDP Türkiye Kompaktı” teklifinin fizibilite raporunda, bu modelde bir planlama yapılırsa, AB’nin besin ve tarım, Kanada ve ABD’nin dokuma ve hazır giyside yüzde 100 vergi ve vergi dışı tarifeleri kaldırdığı en yeterli senaryoda 2025 itibariyle 57 bini Suriyeli olmak üzere 283 bin 918 kişilik istihdam oluşturulabilecek. Türkiye GSYH büyümesine ek yüzde 0,42 artış sağlanırken, ihracata yüzde 3 ek artış sağlanabilecek.
Tarafların yapması gerekenler?
Çalışma ortamı kayıt dışılığın önlendiği, etraf muhafaza, cinsiyet eşitliği, çocuk işçiliğiyle gayret üzere temel prensipleri karşılayacak biçimde oluşturulacak. Raporda Türk Hükümeti’nin yapması gerekenler; en az yüzde 10 olan Suriyeli çalıştırma yükümlülüğünün en az yüzde 20 olarak değiştirilmesi, Suriyelilere uygulanan seyahat bölge kısıtlamasının kaldırılması, istihdam izleme sistemi kurulması, çalışma müsaadelerinin kolaylaştırılması, toplumsal yardımların kayıtlı çalışmaya geçişi sağlayacak halde ayarlanması, fiyat ve çalışma şartlarının uygunlaştırılması olarak sıralandı. Türkiye’deki iş dünyası ve sivil toplum örgütü tarafının ise ihracatçıların pazar tahlili ve değerlendirmeler yapması, çalışanların düzgün işlerde çalışabilmesi için farkındalık ve eğitim çalışması yapması gerekeceği vurgulandı. Tercihli ticaret muahedesi yapmaya hazır ülkelerin ise şirketlere yönelik teşvikler oluşturması, tesirli bir hürleştirme uygulaması gerekeceği raporda yer buldu. Raporda, Ürdün ve öteki ülkelerde misal tecrübelerde ya işgücünün hazır olmadığı ya da ülkenin kurumsal ya da iş kapasitesinin kâfi olmaması nedeniyle olumsuz dersler çıkarıldığı kaydedildi. Bu tecrübeler doğrultusunda Türkiye teklifinin hazırlandığı belirtilerek, hem ülke kurumsal kapasitesi, hem de iş dünyası açısından kâfi muvaffakiyet potansiyelinin olduğunun altı çizildi.
Nasıl yapılacak?
UNDP “Türkiye Kompaktı” önerisi ve fizibilite raporu ile uyumlu formda hazırlandığı belirtilen raporda örnek teşkil edecek bir model oluşturulmak istendiği kaydedildi. UNDP bu cins bir modelin işleyebilmesi için tarafları ikna ederek uyumu sağlayacak. UNDP nezaretinde Türkiye’ye bu çeşit bir ayrıcalık sağlamaya istekli ülkeler ile Türkiye kamu-özel iştirakini da içeren bir “Türkiye Kompaktı” (sözleşme) imzalayacak. Bu mukavele 2018 Mültecilere Ait Global Mutabakat ile uyumlu olacak. UNDP’nin en fazla faydayı sağlayacak halde hazırladığı fizibilite raporuna nazaran imzalanacak bu özel ticaret muahedesi en az 10 yıllık olmalı. Donör ülkelerin ticaret tercihleri için Suriyelilerin en fazla istihdam imkanı bulunan ve Türkiye’nin de yeterlilik ve yeteneklerinin yüksek olduğu besin, tarım ve dokumacılık dalları önerildi. Uygulama için Kilis Polateli Şahinbey OSB’nin pilot OSB olması önerildi.
Fizibilite raporu bulguları
■ 2025 yılında Türkiye’nin ihracatında 7,8 milyar ABD Dolarına varan artış; bu sayı, Türkiye’nin toplam ihracatının yüzde 3’üne eşittir.
■ 57 bin Suriyeli mülteci dahil olmak üzere, direkt 284 bin kayıtlı istihdam yaratılması.
■ Üretim ve talep artışı yoluyla dolaylı olarak 52 bin istihdam daha yaratılması.
■ Direkt vergi ve toplumsal güvenlik gelirlerinde 7,2 milyar TL artış; bu fiyatın 1,1 milyar ila 1,5 milyar TL’si Suriyeli personellerin kayıtlı istihdama geçirilmesiyle elde edilecektir.
■ Türkiye’nin GSYH’sinde direkt yüzde 0,42, dolaylı olarak ise ek yüzde 0,40 oranında artış.
