Dünyayı tesiri altına alan ölümcül virüs COVID-19 ile birlikte birçok tıbbi terim de günlük hayatın bir modülü haline geldi.
Sağlık Bakanlığı, salgınla birlikte en çok kullanılan sözlerin daha düzgün anlaşılabilmesi için COVID-19 sözlüğü hazırladı.
Sağlık Bakanlığının COVID-19’la ilgili bilgilendirmelerinin yer aldığı web sayfasında yer alan sözlükte, “filyasyon”, “antikor”, “izolasyon”, “asemptomatik kişi”, “entübasyon” üzere, salgınla ilgili sık kullanılan 80 söz ve bunların manası yer aldı.
COVID-19, sözlükte “İlk olarak Çin’in Vuhan kentinde 2019 yılı Aralık ayının sonlarında ortaya çıkan, bulaştığı bireylerde ateş, öksürük, nefes darlığı üzere belirtilere neden olan hastalık.” olarak tanımlandı.
Sözlükte yer alan başka tabirlerden kimileri ve manaları şöyle:
Antijen: Bedene girdiğinde yahut aşılama yoluyla verildiğinde bağışıklık tepkilerinin başlamasına sebep olan molekül.
Antikor: Kişinin bedenine giren antijene karşılık olarak bağışıklık sistemi tarafından üretilen unsur. İmmünglobulin olarak da isimlendirilir.
Asemptomatik kişi: Hasta olduğu halde o hastalığın belirtilerini göstermeyen kişi.
Bağışıklık: Belli bir hastalık etkenine karşı bedenin direnci; immünite. Enfeksiyonlara karşı direnç sağlayan molekül, hücre ve dokular topluluğuna ‘bağışıklık sistemi’ denir.
Birincil hadise: Bir hastalığın toplumda yayılmasına yol açan birinci olay. İndeks hadise da denir. Birinci hadiseye yol açan şahısla temas eden yahut bağlı olup hastalananlar ikincil hadise olarak isimlendirilir.
Cov/Coronavirüs/Koronavirüs: Tek zincirli RNA’ya sahip, zarflı, yüzeyinde protein çıkıntıları olan büyük virüs ailesi.
Covid/COVID-19: Birinci olarak Çin’in Vuhan kentinde 2019 yılı Aralık ayının sonlarında ortaya çıkan, bulaştığı bireylerde ateş, öksürük, nefes darlığı üzere belirtilere neden olan hastalık; Yeni Koronavirüs Hastalığı.
Damlacık Yoluyla Bulaşma: Öksürme, hapşırma yahut konuşma sırasında ortaya çıkan ve patojen etken taşıyan beden sıvılarının (damlacık) hasta bireyden etrafta bulunan öteki kişiye/kişilere ulaşması.
Ekstübe etmek: Teneffüs yetmezliği durumunda özel aygıtlarla teneffüs dayanağı sağlamak için nefes borusuna takılan tüpü (yapay teneffüs borusunu) çıkarma süreci. Entübasyon sürecini sonlandırma.
Endemi: Bir enfeksiyon etkeninin yahut hastalığın muhakkak bir coğrafyada yahut toplulukta daima görülmesi durumu.
Enfekte kişi: Enfeksiyon etkenini bedeninde bulunduran kişi.
Entübasyon: Teneffüs yetmezliği durumunda özel aygıtlarla teneffüs takviyesi sağlamak için nefes borusuna tüp (yapay teneffüs borusu) takma süreci.
Fizik mesafe/Sosyal aralık: Damlacık yoluyla bulaşan enfeksiyona yakalanmamak yahut enfeksiyon bulaştırmamak için iki kişinin ortasında bulunması gereken en az 1,5 metrelik ara.
İmmün: Bağışık
İzolasyon: Bir hastalığın yayılmasını önlemek için hasta insanların sağlıklı insanlardan farklı bir yerde tutulması; tecrit.
Karantina: Bulaşıcı bir hastalığın yaygın olduğu bir yer yahut bölgeden gelen kişi, gemi, mal yahut hayvanların süreksiz olarak bir yerde tutulup gözlemlenmesi biçiminde uygulanan sıhhat tedbiri.
Mortalite: Mevt; ölümlülük. Çoğunlukla tek kişi değil, topluluk için kullanılır.
Mutasyon: Bir organizmanın yahut virüsün genetik malzemesinde meydana gelen kalıcı değişiklik.
Pandemi: Bir hastalığın yahut enfeksiyon etkeninin ülkelerde, kıtalarda, hatta tüm dünya üzere çok geniş bir alanda yayılım göstermesi.
PCR: Dizilimi muhakkak olan DNA yahut RNA kısımlarının çoğaltılması; polimeraz zincir tepkisi.
Pik/Zirve/Doruk: Salgın sürecinde günlük hadise sayısının en yüksek bedele ulaştığı nokta/gün. Yalnızca hadise sayısı için değil öteki parametreler için de kullanılabilir.
Pnömoni: Akciğer dokusunun iltihabı; zatürre.
R0 Pahası: Ek hadiseden kaynaklanan yeni olayların sayısı; hastalığın bulaşma katsayısı.
Saha İncelemesi/Filyasyon: Bulaşıcı bir hastalık varlığında, hastalığı taşıyan kişinin temas ettiği herkesin o hastalık açısından taranması.
Semptom: Bedendeki olağan dışı bir hal yahut hastalığı yansıtan, hasta için besbelli olan durum; belirti.
Süper Bulaştırıcı/Süper Yayıcı/ Muhteşem Taşıyıcı: Bir bulaşıcı hastalık etkenini hassas bireylere beklenenden çok daha fazla bulaştıran enfekte kişi.
Ventilatör: Teneffüs badiresi çeken hastalarda kullanılan, kişinin nefes alıp vermesini yapay olarak gerçekleştiren aygıt.
Zoonoz: Hayvanlardan insanlara yahut insanlardan hayvanlara doğal şartlar altında bulaşabilen hastalık.
