Yasemin SALİH
Çin menşeli Sinovac aşısından Türkiye’ye 10 milyon doz geleceği tarafındaki haberler heyecan yaratırken, şimdi resmi bir açıklama yok. Türkiye memleketler arası aşı platformu GAVI’de yer alan ve Bangladeş üzere ülkelerin de bulunduğu aşı siparişi katılaşmış ülkeler listesine şimdi ismini yazdıramadı. Globalde 9.6 milyar doz aşı ülkeler tarafından rezerve edilmiş durumda. Bunun 6.8 milyarı kesin rezervasyon, 2.8 milyarı ise hala müzakere kademesinde. Türkiye de üç aşı adayıyla müzakere sürecinde. Müzakereler, Çinli Sinovac, Rus Sputnik V ve Pfizer ile BioNTecch’in ürettiği aşı için gerçekleştiriliyor. Prof. Dr. Osman Müftüoğlu, Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca’nın kendisine konuştuğunu belirterek, “İnsan faz çalışmaları 20 bin istekli ile Türkiye’de devam eden Çin menşeli Sinovac aşısı için aralık ayında 10 milyon dozluk mutabakat bitmek üzere. Bu aşıyla ilgili 2021 yılı içerisinde de 25 milyon dozluk büyük alım düşünülüyor” sözlerini kaleme almıştı.
Uluslararası aşı çalışmaları ve erişimiyle ilgili kayıtların yer aldığı aşı ittifakı GAVI’nin kayıtlarında şimdi Türkiye’nin tamamladığı bir satın alma mukavelesi yer almıyor. GAVI ittifakının datalarına nazaran bugüne kadar en büyük aşı siparişi 1.6 milyar doz ile Hindistan’dan gelmiş.
UZMANLAR NE DİYOR?
Türkiye’ye muteber aşı getirilmeli
Sağlık Yöneticisi Melih Bulut: Aşı sürecinde güvenilirlik, şeffaflık ve kontrol çok kıymetli. COVID-19 sürecinde salgın idaresi değil algı idaresi yapıldı, hastalık hastanelerde önlenmeye çalışıldı. Halbuki salgın idaresi alanda yapılır. Bütün gelişmiş ülkelerde aşı satın alması ve plan belirli. Bizde şimdi net bir açıklama yok. Türkiye aşıda dünyanın en güzel uygulamalarına imza atan, öncü bir ülke. En aktif aşı programına sahip ülke olarak tanınıyoruz. Bu ülkenin insanları, sıhhat çalışanları en tesirli aşıyı hak ediyor. Bu ayrıyeten yalnızca 81 milyon insanı değil, Türkiye’den sıhhat hizmeti alan 100 milyonlarca insanı da ilgilendiriyor.
Salgını Japonya modeli ile engelleriz
Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Tevfik Özlü: Dünyada faz 3 kademesinde 15 kadar aşı araştırması var. Bunlardan Moderna, Pfizer, Astra Zeneca ve Sputnik V öne çıkıyor. Olağanda faz3 sürecinin güvenirliği için 10 binlerce denek ve çok sayıda ülke katılmalı ki genetik çeşitlilik üzere mevzularda aktifliği olsun. Türkiye’de yürütülen klinik araştırmalarla aslında aşıyı uygulamaya başladık. Deneklerin yarısı aşıyı alıyor, yarısı da plasebo gerçek tesiri olmayan eser alıyor. Binlerce kişi şu anda aşılanmış durumda. Bu nedenle bu klinik araştırmaların Türkiye için avantaj olacağını düşünüyorum. Çin menşeli Sinovac aşısı Türkiye’de uygulanacak. Bir de yerli aşılarımız var. Nisanda tamamlanacağı belirtiliyor. Lakin bu aşıların tesirini göstermesi vakit alacak. Pandemiyi aşı değil tedbirler engelleyecek. Salgını önlemek için Japonya modeli olmalı. Yasaksız ancak kurallara uyan bir toplum gerek. Bunu yapabilseydik ne beşerler ne de iktisat ziyan görecekti. Aşı haberleri önlemleri gevşetmemeli. 2021 sonuna kadar maske ve aralık ile korunulması gerekeceğini öngörüyorum.
Lisans yok, gecikme kelam konusu değil
Türk Tabipleri Birliği Lideri Genel Sekreteri ve aşı çalışmalarından sorumlu yöneticisi Prof. Dr. Vedat Bulut: Şimdi aşı üreticilerinden hiç biri lisans alamadı. Türkiye, Çin ve öbür ülkelerin aşı üreticileriyle politik bağları doğrultusunda ön muahedeler yapmış olabilir. Âlâ niyet görüşmeleri bu cins mutabakatlar için kâfi. Asıl sorun getirilecek aşıların riskli kümelere yetip yetmeyeceği. Türkiye’deki sıhhat çalışanları ve riskli kümeler hesaplandığında 20 milyon kişinin aşılanması gerekiyor. İki doz aşı gerekecekse bu sayı 40 milyona çıkıyor. Sayın Bakan’ın belirttiği rakamlar ise bunu karşılamıyor. Problem burada. Aşı hazır hale geldiğinde Türkiye bunu muvaffakiyetle uygulayacak altyapıda.
Aile Doktorları Çin aşısına güvenmiyoruz
İstanbul Aile Doktorları Derneği Lideri Dr. Kudbettin Demir: Türkiye’nin aylar öncesinden aşı üreticileriyle bir mutabakata varmış olması gerekiyordu. Bütün gelişmiş ülkeler mutabakatlarını yaptı, önemli çalışmalar yürütüldü. Üretenler belirli, gereksinim muhakkak. Talep çok, yarış var. Türkiye aşı mukavelelerini daha evvel bitirmeliydi. Biz de şimdiye kadar ön ödemelerimizi yapıp hazırlıklı olmalıydık. Rus ve Çin aşıları, önemli bilim kuruluşlarından net bir görüş alamadı. EMA’nın onaylamadığı aşıları kullanamayız. Bizler de bu nedenle bu aşılara güvenemiyoruz. Türkiye’de yapılan aşıların yüzde 99’unu aile hekimliği sistemi uyguluyor. COVID-19 aşısında ise süreç yalnızca aile hekimliklerine bırakılmamalı. Aşı ile ilgili bize şimdi bir çalışma planı iletilmedi. Yeniden de aile hekimlikleri aşılama ve bunların kayıtları konusunda çok güçlü bir tecrübeye, altyapıya sahip. COVID-19 aşısında taşıma ve depolama açısından özel koşullar olduğunu biliyoruz. Bunun için şimdiden ilçe bazında hazırlık yapılmalıydı. Bu iş devlet ve özel hastanelerle birlikte bir seferberlik mantığıyla uygulanmalı. Yalnızca aile hekimliklerinin altından kalkabileceği bir durum değil. Aşıların bozulmaması için aile hekimliklerinde en fazla 5 gün içinde uygulanmaları gerekiyor diye öğrendik.
Dünyanın yüzde 60’ı için 5 milyar şırınga lazım
• Duke University’nin araştırmasına nazaran dünya nüfusunun tam aşılanması fakat 2024’te bitirilebilecek. Şu ana kadar 9.6 milyar doz aşı ülkeler tarafından rezerve edilmiş durumda. Bunun 6.8 milyarı kesin rezervasyon, 2.8 milyarı ise hala müzakere etabında.
• Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran aşı öncelikli kümeler: Birinci/Sağlık çalışanları, ziraî üretimde yer alanlar, toplumsal hizmet çalışanları ve güvenlik mensupları. İkinci/Ölüm riski yüksek bireyler ve 65 yaş üstü. Üçüncü/Diğer kümeler.
• Dünya Bankası’na nazaran COVID-19 aşısının satın alma, dağıtım, uygulama üzere aşılamalarının hepsi için globalde 12 milyar dolarlık bütçe gerekiyor.
• İlaç firmaları 2020’de 16 milyar doz aşı üretmeyi öngörüyorlar.
• Cam üreticileri şu anda 2 milyar doz aşı için ambalaj tedarik edebileceğini söylüyor.
• Dünyanın en büyük şırınga üreticisi olan Hindistan menşeli Hindustan Syringes, 2021’de 700 milyon şırınga üretebileceğini açıkladı. Şirketin yaptığı araştırmaya nazaran dünya nüfusunun yüzde 60’ının aşılanması için 5 milyar şırıngaya muhtaçlık var.
Hangi aşıdan hangi ülke kaç doz aşı aldı?
• Oxford /Astra Zeneca: Hindistan (500 milyon doz), AB (400 milyon doz), ABD (500 milyon doz), COVAX (300 milyon doz), Kanada (20 milyon doz), İngiltere (100 milyon doz), Japonya (120 milyon doz), Endonezya (100 milyon doz), Brezilya (100 milyon doz), Latin Amerika (150 milyon doz), Avustralya (33.8 milyon doz), Şili (14.4 milyon doz), Mısır (30 milyon doz), Arjantin (22 milyon doz), Ekvator (5 milyon doz)
• Novavax: Hindistan (1 milyar doz), ABD (110 milyon doz), Kanada (76 milyon doz), İngiltere (60 milyon doz), Avustralya (40 milyon doz)
• Pfizer/BioNTech: AB (300 milyon doz), ABD (100 milyon doz), Kanada (20 milyon doz), İngiltere (40 milyon doz), Japonya (120 milyon doz), Avustralya (10 milyon doz), Şili (10 milyon doz), Peru (9 milyon doz), Ekvador (2 milyon doz), Kostarika (3 milyon doz), Yeni Zelanda (1.5 milyon doz)
• Sanofi: AB (300 milyon doz), ABD (100 milyon doz), Kanada (72 milyon doz), İngiltere (60 milyon doz)
• Jhonson&Jhonson: AB (200 milyon doz), ABD (100 milyon doz), Kanada (38 milyon doz), İngiltere (30 milyon doz).
• Gamaleya Research InstitüeSputnikV: Hindistan (100 milyon doz), Brezilya (50 milyon doz), Meksika (32 milyon doz), Mısır (25 milyon doz), Nepal (50 milyon yaz), Arjantin (25 milyon doz), Özbekistan (35 milyon doz), Yeni Zelenda (2 milyon doz).
• Moderna: ABD (100 milyon doz), Kanada (56 milyon doz), Japonya (50 milyon doz), İsviçre (45 milyon doz)
• Sinovac: Endonezya (50 milyon doz), Brezilya (46 milyon doz), Şili (60 milyon doz), Bangladeş (100 bin doz)
• Medicago: Kanada 76 milyon doz
