Bazen bile bile yanlışa yönlendiğimizde bir silkmek gerekebilir kendimizi, lakin o içimizde bizi ikide bir silken sesi kapatmayı öğrenmezsek, önemli biçimde bizi aşağı çekecek ve gerçek potansiyelimizi çıkartmamızı engelleyecektir.
Sizce bizim en acımasız düşmanımız kim?
Maharetsiz, aptal, tembel, şişman, yaşlı, fikirsiz, makus bir anne, makûs bir baba, makus bir evlat; hülasa asla gereğince güzel olamayan kendimiziz.
Kendimize bu türlü makus davranmaktan vazgeçmezsek, daima korktuğumuz reddedilme ve sevilmiyor olmanın önüne asla geçemeyiz. Bakmışız sahiden de sevilmiyor ve reddediliyoruz.
Bu susmak bilmeyen eleştirmen, stresimizin bir türlü yok olmasına müsaade vermez. Bir şeyleri güzel yaptığımızda asla sevinçten havalara uçmuyoruz, lakin kısa bir müddetliğine de olsa bir nefes almaya da hakkımız var. İçimizdeki eleştirmen bir sonraki beklentiye kadar size dokunmaz. Birinci beklenti ile yeniden sesini duymaya başlarsınız. Anksiyete ve depresyon için maalesef kusursuz bir altyapı oluşturur bu devamlı eleştiren ses.
Koan şekli bir ikilemdir aslında içsel eleştirmenimizin yaptığı; bizi başarısızlığın utancından korumak için eleştirir ve sarsar. Şöyle bir düşünürsek, bir çoğumuz için bu durum anne-babamızın biz büyürken bizi onaylamama ve reddetmelerinden korkmamız ile irtibatlı değil midir? İçimizdeki eleştirmenin tenkitlerinin bize birebir anne-babamızı hatırlatmasının sebebi de budur işte. Bu beklentileri ve yargıları içselleştirmemiz, kendimizden daima daha güzel, daha başarılı olmayı beklememize, kendimizi yetersiz hissetmemize yol açar. Elhasıl asla mutlu olmayan bir “mükemmeliyetçi” olup çıkıveririz.
Şunu çok net anlamamız lazım; harikalık yalnızca makroda olan bir durumdur. Cihan harikadır. Lakin mikroda harikalık olmaz. Bu boyuttaki her canlının ve durumun eksikleri olmalı ki, birbirimize muhtaçlık duyup birlikte yaşayalım ve o mükemmel istikrarlı eksiksiz makroyu, cihanı oluşturalım.
Utanç, bize ne kadar bedelsiz, ne kadar maharetsiz, ne kadar ehil olmadığımızı, temelde nasıl da berbat biri olduğumuzu söyleyen ana histir. İçsel eleştirmenimizin bizi böylesine dövmesi aslında bizi dışarıdan gelecek utanç verici tecrübelere karşı güçlendirmek içindir. Lakin bu sıhhatsiz müdafaa sistemi bizi vakit içinde güçlenerek öğrenerek tekrar tekrar denemek yerine hayattan büsbütün vazgeçerek başarısızlığı, yetersizliği kabul eden birisine dönüşmemize neden olur. İçsel eleştirmenimiz bize gelişmek için alan bırakmaz. Gelişmemizi desteklemek, imkanlı kılmak yerine bizi konfor alanına geri gönderir. Lakin malum konfor alanı aslında kendimizi hudutların içine hapsettiğimiz yerdir. Güçlü içsel eleştirmeni olan beşerler muvaffakiyetlerinin gerçekliğini bir türlü kabullenmezler. Ne kadar başarılı olurlarsa olsunlar, muvaffakiyetlerini rastlantısal hatta şartlı görürler. İçimizdeki eleştirmen geçmişteki başarılarımızı görmemize bile müsaade vermez. Onları da yetersiz ve rastlantısal olarak görmemize neden olur.
Tahlil bu hiç susmayan eleştirmenin sesini ansızın kesmeye çalışmak değildir. Ses, ne kadar bastırmaya çalışırsanız çalışın, geri dönecektir. Bu durumda en yeterli müdahale kendimize dışarıdan bakmak olacaktır.
Bilişsel-Davranışçı Terapi ’de giderek daha sık kullanılan “Kendine Uzaklaşma Tekniği”, içsel eleştirmenimizin yüksek sesle konuştuğu durumlarda soruları kendimize dışarıdan bakan birisi olarak sormamız olarak tanımlanabilir. Bu yaklaşım bir başarısızlıkla karşılaştığımızda, bilhassa kendimizi en dövdüğümüz vakitlerde son derece işe yarayan bir tekniktir. Kendimize bu türlü berbat davranıp tekrar tekrar berbat hissetmek yerine, ben lisanını bırakıp birkaç adım aralanmak bir diğerini tahlil eder üzere daha net ve rasyonel düşünmemizi sağlar. Hislerimiz serinleyip sakinledikçe olumsuz döngüyü kırmak için öykülerimizi revize etmeliyiz. Öykü revizyonu olumsuz tecrübelerimizi yine tanımlamamızı sağlar, yaşadığımız olumsuzluğun zekamızdaki, karakterimizdeki bir eksiklikten, aksaklıktan kaynaklanmadığını görmemizi sağlar. Tecrübemizin içsel eleştirmenimizin versiyonundan çok daha farklı bir versiyonu olduğunu görürüz. Unutmayalım, rasyonalite ömürde bizi birçok olumsuz eşleştirmeden korur.
Özonay özeleştiriye karşı güzel bir istikrar oluşturur. İçimizdeki o eleştirmen bize yetersiz, maharetsiz, eksik olduğumuzu söylediğinde, aklımızı öne çıkartıp rasyonel bir biçimde bunları çürüten kanıtları görmek ve bunların gerçekliğini bilmek o hudut bozucu sesi dengeleyecektir. Özonay, bize inandıklarını göstermemiş/gösterememiş otorite figürlerinin (ebeveynimiz, öğretmenimiz, müdürümüz, vb.) duyduğumuzu zannettiğimiz olumsuz telaffuzlarını düzeltir. İçsel eleştirmenimiz sazı her eline aldığında, durumu fark edebilir, o sesi tanıyabilir ve “yine başladı benimki” diyerek duruma el koyabiliriz. Bu farkındalık sayesinde refleksif olarak kendimizi aksiliklerle özdeşleştirmek ve bu eleştirmenin bizi yönetmesine müsaade vermek yerine sağlıklı seçimler yapar, özgür ve başarılı oluruz.
Tüm bunları yaptık ve içsel eleştirmenimizi büyük ölçüde susturmayı başardık. Haydi artık sıra o eleştirmeni nitekim gerekli olduğu alanlar dışında büsbütün susturmak ve yanılgılarımızı da severek, onlardan öğrenerek gelişen bir birey olmakta. Nasıl mı? Özşefkatimizi keşfedip kendimize güzel davranarak. Özşefkatimizi keşfetmek bu susmayı bilmeyen eleştirmenle baş etmenin en geçerli yoludur. Burada profesyonel dayanak devreye girer.
Kendinize çok değerli bir hayat armağanı verebilir ve bir terapist ile bir müddet çalışabilirsiniz. Hayatı size böylesine zorlaştıran eleştirmen ile yüzleşmek, eleştirmeniniz ile birinci nasıl tanıştığınızı keşfetmek bilin ki bazen biraz can acıtıcı olsa da çok özel bir seyahattir. Bu seyahat sayesinde o tatlı çocuğu / genci hatırlar ve sevip güvenmeyi başarırsınız. Şimdiki erişkin haliniz ile o tatlı çocuğa / gence karşı ne hissettiğinize bir bakın. O ürkek çocuğa / gence şefkat hissetmez miydiniz? İşte bu o çocuğa / gence karşı hissettiğiniz şefkati kendinize yönlendirin, özşefkatinizi keşfedin. Özşefkat, kendinize uygun davranmanızı sağlar, kendinizi olduğunuz üzere kabul etmeyi, yapamadıklarınızı da yapabildikleriniz kadar sevmenizi, kendinizi geliştirmeye cüret etmenizi, elhasıl kendinizle keyifli olmanızı sağlar. Kendisi ile memnun olan insanların doğal eşleşenidir muvaffakiyet.
Kendinize âlâ davranın, sonuna kadar hakkediyorsunuz.
Dr.phil. R. Meltem KAVCAR SIRMALI
10 Nisan 2019
