Şizoid kişilik bozukluğu, kişinin toplumsal münasebetlerden kaçındığı ve beşerlerle etkileşim halinde olmaktan rahatsızlık duyduğu bir durumdur. Bu bozukluğa sahip şahıslar yakın münasebetler kurmaktan kaçınırlar, topluma karışmaktan rahatsızlık duyarlar ve hislerini tabir edemedikleri için soğuk görünürler. His durumlarını açıkça gösteremezler; sevinçlerini, öfkelerini ve ıstıraplarını dışa dönük bir biçimde yaşayamazlar; hissiz sıkılgan ve kayıtsız görünürler. Cinsel yakınlaşmaya çok az ilgi gösterirler yahut hiç ilgi göstermezler. Yakın münasebetlerde çok hassas, alıngan ve kuşkucu davranabilirler.
Dokuz tane şizoid faktör vardır; içe dönüş, geri çekilme, narsisizm, kendine yeterlilik, üstünlük hissi, duygulanım kaybı, yalnızlık, depersonalizasyon, regresyon.
Şizoid bozukluğu olan şahıslar, kendi konut ve aile yaşantılarını neredeyse hiç anlatmamayı, sessiz kalmayı yahut daha entellektüel mevzulardan konuşmayı seçebilirler. Libidinal gücü yaratıcı bir faaliyet etrafında şekillenen hastalarda, borderline ve narsisistik olanların tersine, çalışmaların sonuçlarını görmek için yıllar geçmesi gerekebilir. Baskıcı bir ülkeden gelen mülteciler üzere, şizoid bireyler de libidinal olarak yatırım yaptıkları içsel objelerini, potansiyel olarak tehlikeli, ihmalkar yahut yıkıcı olabilecek şeylerden uzak tutarak gizlerler. Örneğin çok zeki ve yaratıcı fikirlere sahip olabilirler fakat gereğince güzel olduklarından emin olamadıkları için hiçbir şey lisana getirmeyebilirler.
Geri çekilme, dış dünyadan ayrılma, kopma olarak tanımlanabilir. Açık bir biçimde çekilme gösteren pek çok şizoid birey vardır lakin bu bireyler bu tanımlamanın küçük bir kısmını oluştururlar. Temelde şizoid olan fakat etkileşimli bir kendilik stili gösteren pek çok kişi vardır. Bu hastalar zımnî şizoid kategorisine girerler. Hasta, özünün çalınacağından korktuğu için geri çekilme gösterebilir. Tek başlarına takılmak isterler, toplumsallaşma gereksinimini anlayamazlar.
Şizoidin narsisizmi kendini kapsama kapasitesi ile alakalıdır. Kendiliği kapsama kişinin içsel his durumunu, bilhassa de tasa ve depresyonunu muhakkak hudutlar içinde tutarak düzenleme becerisidr. Bu maharet, borderline ve narsisistik bozuklukların aksine, şizoid bozuklukta bilhassa bariz ve gelişmiştir. Şizoid bozukluğu olan şahısların kendi kendine kalma kapasitesi yüksektir ve kendi kendilerine evebeynlik etmek zorunda kalırlar. Bu temel duygulanımları kendi kendine öğrenmiştir zira öbür talihi yoktur.
Kendine yeterlilikte, şizoidler ne kadar kendilerine dayanırlarsa, ötekilere o kadar az muhtaçlık duyarlar ve bu yaslanma muhtaçlığı, onlar için daha da berbatı olan bağımlılık gereksinimiyle ilintili potansiyel tehlike ve tasalara o kadar az açık hale gelirler. Şizoid bireylerin büyük bir kısmı kendine yeterlik, kendi kendilerine yaşama, bağımsız ve otonom olarak kendi dünyalarını kurma konusunda inanılmaz bir marifete sahiptirler.
Kendine yeterliliğin doğal bir sonucu olarak, kimseye muhtaçlığın olmadığını bilmenin üstünlüğü ortaya çıkar. Kişinin öteki beşerler olmadan da yapılabileceğini bilmesi, öteki şahıslardan farklı olduğuna dair inancını ortaya çıkarır.
Kendini kapsama ve kendine yeterliliğin bedeli duygulanım kaybıdır. Hassaslık, güvenlik uğruna feda edilir. Vakit zaman, bu tip bir duygulanım kaybı, soğukluk olarak algılanabilir. Bu manada şizoid bireyin bağlantısızlığının bedeli hem iç hem de dış dünyanın boşalması ve sakatlanmış ve hasarlı bir kendilik duygusudur. Şizoidinbağsızlığı tuzaktan kurtulmaya çalışan tilkinin kendi patisini koparmasına benzetilebilir.
Kendi içine dönmenin kaçınılmaz bedeli yalnızlık ve hasrettir. Birçok şizoid birey bağlanma umudunu yitirmiş ve kendi izolasyonları içinde sessizce yaşamaktadır. Lakin bunlar ekseriyetle hasta olarak ortaya çıkmazlar zira şizoidi tedaviye getiren şey ilgiye duyduğu hasrettir.
Depersonalizasyon, bireye aslında duygusal olarak orada olmadığı halde bir yerlerde olmasına müsaade veren disosyatif bir sistemdir. Gözleyen ve iştirakçi ego ortasındaki bölünme kendiliği çok uyarılma ve korkunun yol açtığı duygusal duygusal fırtınalara karşı koruyan afektif bir kendilik regülatörü fonksiyonu görür. Kendi kendinden uzaklaşmış ve yabancılaşmış hisseder.
Şizoid kişi derinliklerinde dış dünyaya karşı dehşete düşmüş durumdadır ve ondan kaçmaya çalışır, güya ana rahminin güvenliğine kadar geri gitmek ister. Örneğin pek çok şizoid hasta çocukken masaların altında, dolaplarda yahut odalarının köşelerindeki küçük kapalı yerde oturduklarını anlatırlar.
Şizoid kendi içerisinde özelliklerine nazaran 3 kümeye ayrılabilir. Salt Şizoid kümeye has özellikler geri çekilme, içe dönme ve hislerin noksanlığıdır. Şizoid hastanın ötekiler karşısında inançlı ve süreğen bir kişilerarası bir aralık tutturabilmesinin en direkt ve açık tabirleridir. Bu özellikler hem açık hem de bâtın şizoid bireylerde tanısal kriterlerdir. Düzmece narsisistik küme kendine dayanma ve üstünlük özelliklerini taşıyan kümedir. Ötekilerden muhakkak bir aralık alabilmek için muhtaçlık duydukları özerklik ve bağımsızlığın yansımasıdır. Düzmece narsisistikşizoid ile gerçek narsisistik ortasındaki en kıymetli fark, altta yatan motivasyondur. Narsisist zenginlik, güç, hoşluk ister yahut idealize edeceği birini ister. Halbuki şizoidin emeli ötekilerden üstün olduğu hissiyle kendine inançlı bir alan yaratmaktır; onlardan daha yeterli olmak için değil, onlara yaslanmak zorunda kalmayacak kadar inançta hissetmek için. Düzmece borderline küme yalnızlık, regresyon ve depersonalizasyon özellikleri gösterir. Bu özellikler, geriye çekilme halinde olan ve münasebetler dünyasından kopukluk yüzünden en fazla tehdit altında hisseden hastalarda görülür. Uydurma borderlineşizoid hastanın bir canavar ya da ucube üzere hisseden bir kendilik temsili vardır. Borderline hastalarda da bu his vardır lakin makûs hissetmelerinin sebebi, hatalı, yetersiz, yenik, makus yahut kıymetsiz ve sevgiyi haketmediklerini düşünmelerinden kaynaklanır, halbuki şizoid hastalar kötüdürler zira farklı, garip, ötekilerden başka ve sevgiyi deneyimleyemeyen, insani temaslara uygun değillermiş üzere olduklarını düşünürler.
Şizoid bireyin ferdî tecrübesi, rastgele bir bağlantı uğraşının taciz yahut açık ihmalle son bulmasıdır. Çocukluğunda, soğuk davranan, ilgisiz, ihmal eden anne ve baba figürü vardır. Öznel tecrübesi, aile sistemi içinde sağlıklı yahut patolojik canlı bir varoluş değildir, kendiliksizleşmiş insan dışı bir gayesi vardır ve bu fonksiyondan sonra art rafa kaldırılır. Muhtaçlık dışında ihmal edilen bu çocuklar, iç dünyasında yalnızlık ve kişilerarası sıcaklık yahut klavuzluk ışığından yoksun bir halde karanlıkta yollarını bulamamanın yarattığı baş karışıklığı vardır.
Samimi, yakın bağlantılarla ilgili epey bilinmeyen olarak terörize olmuş korkuların, endişelerin ve tasaların bulunduğu lakin tekrar de bu dünyanın bir modülü olmayı çok istedikleri dinamiklerin yer aldığı bir iç dünyaları olabilir. Onlar için dileğin tehlikelerinden kaçmak için bir yol olarak kendine yeterlilik halini seçmek kaçınılmaz bir gereklilik olur. Samimi olmayı çok istese de karşısındakine köle olma dehşetiyle uzak durabilir yahut çok yakınlaşırsam benim için bedelli olan her şeyimi alabilirler diye düşünebilir ve kendilik hissini yitirme korkusu yaşayabilirler. Çok uzaklaşırsa da kontaksız olma ve münasebet eksikliği kaygısıyla yakınlaşabilirler. Bu yüzden şizoid birey, karşısındaki bireyle arayı kendi ayarlar.
Şizoid bozukluğa sahip bireyler, daima oturdukları yeri, işlerini değiştirirler yahut birden fazla iş ve eşleri olur. Bir yere yahut münasebete kıstırılmış yaşarlarken, oburlarının fantazisini kurarlar. Aşık olduklarında farketmezler zira sevebilme özelliğinden mahrum olduklarını düşünürler. Kendi kendilerine yaşama, bağımsız ve otonom olma konusunda inanılmaz mahirdirler. Kimseye bağımlılık ve muhtaçlık duyma derdi yaşamak istemezler. Adaptasyon mahareti ve dayanıklılık yüksektir. Rastgele biri onların bağımsızlıklarını bozmaya ve özel hayata karışmaya çalışırlarsa sinirlenebilirler. Hassaslık, hisler itimat uğruna feda edilir ve bir şey hissetmeme ve bağlantısızlık bunun bedelidir. Öfke ve sevinç üzere hisleri nadiren yaşadıklarını idda ederler. Daha az duyusal, bedensel yahut şahıslar ortası zevk alırlar. Yakın akrabalarıyla yakın bağlar kurmaktan kaçınırlar. Çoğunlukla yalnız yapabilecekleri aktiviteleri seçerler. Takıntılı oldukları aktiviteyi, aktifliği daima olarak tekrarlamayı ve bunu insanlardan uzak bir ortamda yapmayı tercih edebilirler. Etraflarındaki şahısların kendilerini övmesine ya da yermesine reaksiyon vermezler.Çok güçlü bir iç yaşama sahiptirler, kendini izlediği sinemalara, okuduğu kitaplara, müsaade verdiği fantazilere, düşlere verir.
Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler için tedavi güç olabiliyor. Bu rahatsızlıktan muzdarip bireyler, genelde değişmek isteyip istemediklerini bilmezler. Zira, beşerlerle alaka kurmadan ve duygusal bir bağ oluşturmadan uzun müddet hayatlarını devam ettirebilirler. Değişim fikri bu şahısları korkutabilir ve değişimin gereksiz olduğunu düşünebilirler.
Şizoid kişilik bozukluğuna sahip şahıslar için en tesirli formül psikoterapidir. Uzun bir süreç alan tedavi, kimi durumlarda hayat uzunluğu devam edebilir, bazen hayat uzunluğu devam etmeye gerek olmadan sonuç verebilir. Terapistin hali burada çok değerlidir zira şizoid rahatsızlığı olanlar doktora güvendiklerinde konuşmaya başlayacaklardır. Tedavinin birinci amacı kişinin manalı bağlar içinde yer alıp almayacağını anlamaktır. Böylelikle, hastanın neden korktuğu ve ne istediği açığa çıkar. Kişi tertipli olarak terapiye katıldıkça, muvaffakiyet sonuç alma ihtimali o kadar yükselir.
Küme terapileri de tedavi için bir seçenek olabilir. Bu terapiler sayesinde şizoid rahatsızlığa sahip birey diğerlerinin da birebir rahatsızlıktan muzdarip olduğunu görür ve bu mevzuların konuşulabiliyor olması içini rahatlatır. Küme terapileri bireyin toplumsal maharetlerini arttırmaya yardım eder.
Bu hastalığın ilaç tedavisi için spesifik olarak ilaç bulunmasa da kimi ilaçların korku ve depresyon üzere durumların azalmasına yardım ettiği düşünülüyor.
Bu durumdan muzdarip bireyler kendileri içn en işe fayda tedaviyi bulmak için vakit ayırmalıdır. Tedaviler sayesinde doyurucu ve daha sağlıklı bir hayat sürebilirler.
KAYNAKÇA
Arık, Menekşe,haz.çev., Gök, Emine, çev., Topal, Mustafa,çev., Çamkerten, Ayşe, çev., Özdemir, Pınar, çev., Kohen, Sandy, çev., Üzeltüzenci, Pınar, çev., Selek, Mustafa, çev., Helvacıoğlu, Büşra, çev., Psikoanalitik Psikoterapi Masterson Günleri-V “Borderline, Narsisistik, Şizoid Kişilik Bozuklukları”, ( İstanbul: Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları,2011.). 126-136.
