Herkesin farklı olduğu yine herkes tarafından bilinen bir gerçek olarak karşımıza çıkmakta. Ancak bazı kişiler diğerlerine göre oldukça farklı olabilir. Kimsenin görmediği kişiler görebilir, yoğun kokular hissedebilir, gözle görülen ya da görülmeyen düşmanlarının varlığına inanıyor olabilirler. Uzun süreli el ve kol hareketleriyle yüz mimiklerine sahip olabilirler. Aklınızda cin çarpmış bir kişi canlandı değil mi? Aslında tabi ki değil. Anlatmak istediğimiz şizofreni olan kişilerin yaşadıklarının sadece bir kısmını oluşturuyor. Şizofreniyi anlamak adına iki ayrı şizofreni tanısı almış kişinin anlattıklarına bir göz atalım.
Bayan A. solunumu yoluyla başka insanların davranışlarını kontrol edebildiğini ve başkalarının kendisinin zihnini okuyabildiğini söylemektedir. Gözlendiğinden ve izlendiğinden emindir. Kendisini şaşkın hissetmekten yakınmaktadır. Bazen duyduğu bir cümleyi, anlamsız bile olsa, tekrar etmektedir. Ayrıca başka insanların suç işlemesine neden olduğu için yakında öldürüleceğini söyleyen sesler duyduğunu belirtmektedir.
Bay D. 24 yaşında, bekâr, üniversiteden ayrılmış, işsiz biridir. 3 hafta önce bulduğu her şeyi, odası, mobilyaları, giysileri ve hatta kendisi de siyah ve beyaza boyadığından hastaneye yatırılmıştır. Amerika’daki ırkçılık sorununu çözeceğini ve ailesinde huzuru sağlayacağını kendisine sürekli olarak söyleyen bir erkek sesini yanıtlamaktadır.
İki ayrı vakada da görüldüğü gibi şizofreni; duygu, düşünce ve davranış süreçlerinin bozulması, fikirlerin ve inanışların mantık çerçevesinden ayrıldığı, hatalı algılama ve hatalı dikkatin eşlik ettiği kompleks bir bozukluk olarak tanımlanabilir. Peki ya şizofreni nasıl belirtilerle kendini gösteriyor? Merak edenler durmak yok, okumaya devam!
Şizofreni belirtileri!
Şizofreni belirti aralığı oldukça çeşitlilik göstermektedir. Ancak yine de bazı belirtilerin evrensel olduğu görüşü kabul edilmektedir. Yaklaşık 30 yıl önce pozitif ve negatif belirtiler olmak üzere belirtiler ikiye ayrılmıştır. Ayrıca dağınık belirtiler ve devinim belirtileri olarak bir başka belirti grubu daha bulunmaktadır.
Pozitif belirtiler;
Normal davranış ve deneyim dağarcığında bulunmayan aşırılıkları ve bozuklukları kapsar. Pozitif belirtiler de kendi arasında sanrılar ve varsanılar olmak üzere ikiye ayrılır.
Sanrılar; ”Her yerde beni izliyorlar!”, “CIA odama dinleme cihazı yerleştirdi.”, “Yeni tanıştığım herkes beni izleyenler tarafından gönderildi.”, “Bir üst akıl tarafından yönlendiriliyorlar!” gibi düşünce bozukluklarını içermektedir. Sanrılar şizofrenide görülen en yaygın belirtiler olup %65 oranında görülmektedir. Ayrıca düşünce sokma (başkaları tarafından bir çip ya da başka bir yol ile düşüncelerin aklına yerleştirildiği inancı), düşünce yayma (düşüncelerin başkaları tarafından okunduğu inancı), dış güçlerin davranışları kontrol ettiği inancı (bir baz istasyonu yoluyla davranış düzenleme) ve büyüklenmecilik (grandiyöz) sanrıları (kişinin kendi gücünü ve kudretini abartması) gibi belirtiler sanrılar arasında sıklıkla görülebilmektedir.
Varsanılar; herhangi bir uyarıcı olmadan oluşan duyu deneyimleri olarak özetlenebilir. Örneğin bazı kişiler tartışan sesler duyduklarını iddia ederken, bazı kişiler kendi düşüncelerini söyleyen bir ses olduğunu ve kendisine gerek kalmadığını iddia edebilir.
Negatif belirtiler;
Negatif belirtiler normal olarak nitelendirilen davranışların eksikliğini içermektedir. Örneğin istemsizlik (iş, okul gibi rutin ve günlük işlerde devamlılık göstermede yetersizlik) asosyallik, anhedoni (haz alma deneyimindeki azalma), künt duygulanım (duyguların dışavurumunda eksiklik, donuk yüz ifadeleri), aloji ( konuşma miktarındaki azalma, soru sorulduğunda cevabın bir kelimeyle verilmesi gibi) gibi belirtiler negatif belirtiler içerisinde yer alır.
Dağınık belirtiler;
Dağınık davranışlar ve dağınık konuşmaları kapsamaktadır.
Dağınık davranışlar; kapsamı çok geniş olabilmektedir. Bu belirtiye sahip kişiler heyecan krizleri yaşayabilir, çocuksu anlamsız davranışlar gösterebilir. Örneğin hiç durmadan çöp toplayabilir.
Dağınık konuşma; düşüncelerin organizasyonunda ve ifade edilişinde bozulmaları içerir. Dağınık konuşmayı daha iyi anlamak adına bu belirtiye sahip olan bir kişinin terapisti ile konuşmasından kısa bir örneği inceleyelim.
Görüşmeci: Son zamanlarda gergin ve sinirli miydin?
John: Hayır bir demet marul aldım.
Görüşmeci: Bana maruldan bahset o zaman ne kastediyorsun?
John: Marul aslanın tekmesiyle acı çeken ölü bir panterin dönüşümü. Ölü insanlar haydut tarafından becerilmek istiyorlar.
Devinim belirtileri;
Ağır derecede psikomotor bozulmaları içermektedir. Katatoni (çoğu zaman kasıtlı görünen olağan dışı belirsiz parmak, el ve kol hareketleri ile durmadan mimik yapmak) ve katatonik hareketsizlik (sıradışı bir duruş pozisyonunda uzun süre boyunca durmak) en çok görülen devinim belirtileridir. Genel anlamda belirtilerin ne olduğunu öğrendikten sonra DSM’ye dönüp şizofreni için nasıl tanı kriterleri belirlemiş okuyup öğrenelim. Belirtilerden en az birini kendinizde görüyorsanız okumayı yavaşça bırakıp en yakın psikiyatriste doğru yola çıkabilirsiniz
DSM 5’e göre şizofreni tanı kriterleri;
Aşağıdaki belirtilerden ikisinden (ya da daha çoğundan) her biri, bir aylık (ya da başarı ile tedavi edilmişse daha kısa) bir sürenin önemli bir kesiminde bulunur. Bunlardan en az birinin (1),(2) ya da (3) olması gerekir.
1.Sanrılar
2.Varsanılar
3.Darmadağın konuşma
4.İleri derecede dağınık davranış ya da katatonik davranışı
5.Silik (negatif) belirtiler
İş, kişiler arası ilişkiler ya da kendine bakım gibi, bir ya da birden çok ana alanda işlevsellik düzeyi bu bozukluk öncesi erişilen düzeyin altındadır.
Bu bozukluğun belirtileri en az 6 ay sürer. Bu sürenin en az bir aylık dönemi A tanı kriterlerini kapsayan karşılayan, en az bir aylık belirtileri kapsamalıdır ve ön ve ardakalan belirti evrelerini kapsayabilir.
Şizofreni olan kişilerin toplum içinde büyük sıkıntı çektikleri aşikar durumdadır. Yüzyıllar önce şizofreni olan kişilere cadı muamelesi yapılmış, daha yakın tarihte ise bu kişilerin cin çarpması ya da büyü yapılması ile normalden uzaklaştıkları söylenmiştir. Günümüzde hala bu tip açıklamaların yapılması ve buna inanılması üzerine şizofreniyi tanıtmanın iyi olabileceğini düşünerek sizlere böyle bir yazıyı hazırladık. Bu yazımızda sadece şizofreni hastaları neler yaşıyor ve nasıl belirtiler gösteriyor üzerine çeşitli örnekler vermeye çalıştık. Şizofreninin fizyolojik ve psikolojik nedenleri üzerine yeni yazımız da yolda.
Kaynaklar
Kring, A.M., Johnson, S. L., Davison, G., Neale, J. (2015). Anormal Psikoloji.(M. Şahin, Çev.). Ankara : Nobel Akademik Yayıncılık. (Orijinal çalışma basım tarihi :2014)
Ünal, S. (2003). Şizofrenide bilişsel işlev bozuklukları ve belirti oluşumu ile
ilişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi. 4, s.46-53
Çakır, S. (2008). Þizofreni ve Kognitif Bozukluklar. Klinik Psikiyatri, 11(1). s.9-16
