Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu kişinin başetmeyi başaramadığı, yaşanan gerçek bir vefat ya da vefat tehdidi, ağır yaralanma, kişinin fizikî bütünlüğünü tehdit eden bir durumla müsabakası, bu türlü bir duruma şahit olma üzere ağır travmatik bir tecrübenin akabinde oluşan ağır bir anksiyete bozukluğudur. Semptomlar üç aydan kısa sürdüğünde “akut”, daha uzun sürerse, “kronik” TSSB ismi verilir. Semptomların travmatik yaşantıdan altı aydan uzun bir mühlet sonra ortaya çıkması durumuna gecikmeli başlangıçlı TSSB ismi verilmektedir.
Kişi doğal afet, kaza, ani kayıp, savaş, cinsel taciz, tecavüz, şiddete maruz kalma, azap, eziyet, mahpus gibi kuvvetli ömür olayları ile yüzleşince, zorlanır ve kuvvetli gerilim yaşar. Gerilim beraberinde Travma Sonrası Gerilim Bozukluğunu getirir. Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu; kişinin ileri derecede kaygı ve çaresizlik içinde olması, şahit olduğu durumu istemediği halde imgeler, fikirler yahut algılamalar formunda tekrar tekrar yaşaması, travma ile ilgili uyaranlardan kaçınması, kimi vakit tıpkı tecrübesi yaşayacakmış üzere yahut yaşıyormuş üzere hissetmesi, travmaya kısmen benzeyen durumlara yahut uyaranlara maruz kaldığı vakit ağır ruhsal ve fizyolojik reaksiyonlar göstermesi, genel bir duyarsızlık (apati) içinde olması üzere belirtileri göstermesi ile tanımlanan bir bozukluktur. TSSB semptomları yaşanan olayın şiddetine, sürekliliğine ve kişinin durumu algılama biçimine nazaran değişkenlik gösterir.
TSSB semptomları genelde kişinin başına gelen yahut şahit olduğu hayatı tehdit edici bir olaydan sonra gelişen tasa belirtileri, olaya bağlı kaçınma davranışları ve endişe tepkilerini içerir.
Maruz kalınan olay ile ilgili kâbuslar, travmanın yaşandığı yer, yıldönümü ve travmayı hatırlatan uyaranlardan kaçış ve travma ile ilgili kaygılar, uyku bozuklukları, depresif niyetler, tasa belirtileri, travmanın birdenbire tekrar yaşanıyor üzere olması, kişiyi niyet olarak da travma ile ilgili rahatsız eden kanılar halinde şikâyetler oluşur. Travmayla ilgili his ve konuşmalardan kaçınma, ilintili şahıslar, aktiflik ve yerlerden uzak durma eforu; travmanın kıymetli bir istikametini anımsamama, evvelce önemsenen etkinliklere karşı ilgi ve iştirakte azalma; insanlardan uzaklaşma, yabancılaşma, sevememe, bir geleceği kalmadığı duygusu eşlik eden semptomlardır. Bunlara ek olarak uykuya dalma ve uykuyu sürdürmede zahmet, öfke patlamaları, odaklanmada zorluk, huzursuzluk ve kuvvetle irkilme yansıları gözlemlenebilir. Travmanın şiddetini attıran en kıymetli etken kişinin dayanıklılık ve olaya yüklediği mana halidir.
DSM-IV-TR’e nazaran:
A-Aşağıdakilerden her ikisinin de bulunduğu bir biçimde kişi travmatik bir olayla karşılaşmıştır.
1. Kişi gerçek bir mevt yâda mevt tehdidi, ağır bir yaralanma yâda kendisinin ya da
oburlarının fizik bütünlüğüne bir tehdit olayını yaşamış, bu türlü bir olaya şahit
olmuş, yâda bu türlü bir olayla karşı karşıya gelmiştir.
2. Kişinin reaksiyonları ortasında çok endişe, çaresizlik ya da dehşete düşme vardır.
Not: Çocuklar bunların yerine dezorganize ya da ajite davranışla yansılarını dışa
vurabilirler.
B- Travmatik olay aşağıdakilerden biri (ya da daha fazlası) yoluyla daima olarak tekrar yaşanır:
Olayın, elde olmadan tekrar tekrar anımsanan kahır ya da algılar vardır.
Not: Küçük çocuklar, travmanın kendisini ya da değişik taraflarını bahis alan oyunları tekrar tekrar oynayabilirler.
Olayı, sık sık, zahmet veren bir biçimde hayalde görme.
Not: Çocuklar, içeriğini tam anlamaksızın dehşetli hayaller görebilirler.
Travmatik olay güya tekrar oluyormuş üzere davranma ya da hissetme (uyanmak üzereyken ya da sarhoşken ortaya çıkıyor olsa bile, o yaşantıyı yine yaşıyor üzere olma hissini, illüzyonları, halüsinasyonlar ve dissosiyatif “flashback” epizodlarını kapsar).
Travmatik olayın bir tarafını çağrıştıran ya da andıran iç ya da dış olaylarla müsabaka üzerine ağır bir ruhsal dert duyma.
Travmatik olayın bir istikametini çağrıştıran ya da andıran iç ya da dış olaylarla müsabaka üzerine fizyolojik reaksiyon gösterme.
C- Aşağıdakilerden üçünün (ya da daha fazlasının) bulunması ile muhakkak, travmaya eşlik etmiş olan uyaranlardan daima kaçınma ve genel reaksiyon gösterme seviyesinde azalma (travmadan evvel olmayan)
Travmaya eşlik etmiş olan fikir, his ya da konuşmalardan kaçınma uğraşlar. Travma ile ilgili anıları uyandıran etkinlikler, yerler ya da bireylerden uzak durma eforları.
Travmanın değerli bir istikametini anımsayamama. Kıymetli etkinliklere karşı ilginin ya da bunlara iştirakin besbelli olarak azalması.
İnsanlardan uzaklaşma ya da insanlara yabancılaştığı hisleri.
Duygulanımda kısıtlılık (örn. sevme hissini yaşayamama)
Bir geleceği kalmadığı hissini taşıma (örn. bir mesleği, evliliği, çocukları ya da olağan bir hayat müddeti olacağı beklentisi içinde olmama)
B- Travmatik olay aşağıdakilerden biri (ya da daha fazlası) yoluyla daima olarak yine yaşanır:
C- Aşağıdakilerden ikisinin ( ya da daha fazlasının) bulunması ile belli, artmış uyarılmışlık semptomlarının daima olması: Uykuya dalmakta ya da uykuyu sürdürmekte zahmet İrritabilite ya da öfke patlamaları Fikirlerini muhakkak bir bahis üzerinde yoğunlaştırmada zorluk çekme Hipervijilans Çok irkilme yansısı gösterme
D- Bu bozukluk, (B, C ve D Teşhis Ölçütlerindeki semptomlar) 1 aydan daha uzun sürer.
E- Bu bozukluk, klinik açıdan bariz bir zahmete ya da toplumsal, mesleksel alanlarda ya da fonksiyonelliğin kıymetli öteki alanlarında bozulmaya neden olur.
TSSB yaşayan kişinin tedavisinde farmakoterapi ve psikoterapi birlikte uygulanmalıdır. Terapist, oluşan travmatik tecrübesi inkâr sisteminin ortadan kalkmasını istikametinde çalışır TSSB yaşayan kişiyi. Kişi, travmatik olayla ilgili yasadığı hisleri tabir etmede ve anlatma da cesaretlendirilerek gelecekle ilgili planlar yapması kuvvetle desteklenir. Ayrıyeten oluşan gerilim ile baş etmede nefes ve gevşeme tekniklerini de içeren çeşitli baş etme teknikleri öğretilir. Kişisel terapi ile birlikte küme ve aile terapilerinin ehemmiyeti büyüktür. Bireyde fizikî bir mani yoksa işine dönmesi terapi açısından değerlidir. Kronikleşme eğilimi gösteren dirençli hastalarda uzun mühlet psikoterapi gerekli olabilir.
Dr.phil. R. Meltem KAVCAR SIRMALI
