Hiç düşündünüz mü ?
Yaşınız kaç olursa olsun, iki insan ortasındaki bir ağız dalaşına ya da fizikî aktiviteyi de içeren bir hengameye kaç sefer şahit oldunuz. Pekala gözleriniz bir insanın rastgele bir alet yardımıyla yaralanması yahut vefatına en son ne vakit şahit oldu ?
Bu sorulara çoğumuzun vereceği karşılık büyük bir ihtimalle “hiç” ya da çok azdır. Ancak gerçekte bu durum hiçte sandığınız üzere değil. Birden fazla vakit meskenlerimiz en pahalı köşelerini ayırdığımız televizyondan her gün yüzlerce bu ve gibisi imaj odalarımıza ve hayatımıza akmaktadır.
Baltaş-Baltaş’ın (1997) yaptığı araştırmada, hafta boyunca televizyondan odalarımıza akan bu olumsuz imaj sayısının 1692 ile 3406 ortasında değiştiği saptanmıştır. Haber programlarında ortalama 800 bedensel şiddet izlenirken bu bedensel şiddeti tekraren gösteren imgeler 1800 sayısına yükselmektedir. Üstelik her odada ve her mekanda… 2006 yılında Emanetoğlu ve Batlaş tarafından yapılan araştırmada, konutlarımızın % 81,5’inde 2 yahut daha fazla televizyon olduğu ve bunların % 28’inin mutfak, % 33’ünün çocuk odası, % 18,5’inin yatak odası üzere özel alanlarda bulundurulduğunun saptandığı düşünüldüğünde durumun ciddiyeti ortaya çıkmaktadır.
Bu durum aile bireyleri ortasında yaşanması gereken bağlantı ve etkileşimin televizyona yönelmesine sebep vermektedir. Tahminen daha da düşündürücü olanı annelerin televizyonu “elektronik bakıcı” olarak kullanmaları yahut karı-koca ortasında “reklam ortası aşkların” yaşanmasıdır.
Üstelik maruz kaldığımız bu amansız etkileşim, çağımızın büyük bir süratle gelişen kitle bağlantı araçları ile bireyler ortasında süratle yayılmakta ve etkileşim suratını da arttırmaktadır. Çoğumuzun günlük konuşmalarında bir evvelki gün yayınlanan televizyon programının kritikleri yapılmakta, bu kritiği yaptığımız arkadaşımızın telefonu bir dizinin jenerik müziğiyle çalmakta, çocuklarımızın odaları çokta günahsız olmayan sinema ve çizgi sinema kahramanlarının oyuncakları ile dolmaktadır. Bu sanal karakterler kendiniz yahut çocuğunuzun karakteriyle ister istemez bir etkileşim doğurmaktadır. Bilhassa çocuklarımız bu ağır etkileşim sürecinde savunmasız kalmaktadır.
Tüketim alışkanlıklarımızı uygun çözümlemiş olan üreticiler, sinemalarda yaratmış oldukları sanal karakterleri, çeşitli oyuncak, yiyecek içecek unsurları ve bilgisayar oyunları üzere bağlantı teknolojileri ile yaygınlaştırma yollarını kullanmaktadırlar. Bir televizyon programında yaratılmış olan karakter, o ana kadar pasif durumda televizyonun karşısına geçmiş olan çocuğunuzu, bilgisayar oyunları yahut oyuncaklarla etkin hale getirerek, kahramanın hareketlerini taklit etme, yönlendirme ve çeşitlendirme imkanını da sağlamakta ve bu sayede onu şahsen sanal gerçekliğin içine çekmektedir.
Kahramanlar ekseriyetle “iyi bir amaç” için her türlü şiddet aksiyonunu kullanabilen karakterler oldukları için, kullandığı şiddet aksiyonları çoğunlukla bu “iyi amaç” ın gölgesinde kalmakta ve kabullenilebilir hale getirmektedir. Çocukların %52’sinin bu sanal karakterleri “güçlü”, %49’unun “iyi”, %37,5’inin “yardımsever” olarak tanımlamaları taklit edilme olasılıklarını arttırmaktadır. Keza anne-babaların % 63,5’i çocuklarının televizyon dizi ve sinemalarındaki kahramanların davranışlarını taklit ettiklerini söylemektedir.
Smith ve Donnerstein’a nazaran; çocuklar, kendi çıkarları için şiddete başvuran makus adamdansa, toplumun uygunluğu için berbat adamı döven bir muhteşem kahramanı taklit etmeye eğilimlidir. Çocuklar berbat adamın güzel adam tarafından saldırganlıkla bile olsa cezalandırıldığını görmekte; lakin tıpkı vakitte düzgün kahramanın saldırgan davranışının başkaları tarafından ödüllendirildiğini izlemektedir. İnsanların birçok bir çatışmada kendi taraflarının düzgün ve gerçek olan taraf olduğunu düşünür. Bu nedenle, izledikleri uygun adam üzere saldırganlığın sorunu çözmenin en uygun yolu olduğunu düşünürler. Saldırgan davranışların ve şiddet aksiyonlarının uyarıcı nitelik taşıması, mahzurların aşılmasında, meselelerin tahlilinde kullanılması, hareketi yapan insanın haklı olması, ödüllendirilmesi, eleştirilmemesi, kınanmaması, cezalandırılmaması bu tip davranışların ve hareketlerin artmasına, yayılmasına yol açmaktadır.
Siz hiç, bir dizi yahut sinemadaki “iyi” olarak tanımlanan karakterin uyguladığı şiddet ediminden sonra polisler tarafından yakalandığını, sözünün alındığını, mahkemeye çıkarıldığını, bu ediminden ötürü ceza aldığını ya da toplum tarafından kınandığını gördünüz mü? Muhtemelen yanıtınız “hayır” olacaktır. Hatta tanınan birtakım dizileri gözünüzün önüne getirdiğinizde, birkaç saat evvel 5 kişiyi tabancayla öldürmüş, bir kişinin boynunu kırmış muhtemelen “iyi” olan karakterin bir sonraki sahnede ailesiyle memnun bir halde yemek yediğini ve derin bir tasavvufi sohbete daldığını görebilirsiniz. Televizyon yayınlarında gösterilen şiddet “yasadan” ve “nizamdan” yana olan polis, asker vb. misyonlu şahıslarca uygulanıyorsa, seyirci çok daha kapsamlı bir tehlike ile karşı karşıya kalmaktadır.
Şiddet ve saldırganlığı “yöntem” olarak benimsemiş bu karakterler, sistemi saldırgan edimlerle gerçekleştirdiklerinden ve aslında “iyi” olarak kurgulandıklarından taklit edilme olasılıkları da artmaktadır. Bu karakterler çoğunlukla, “Şu hareketinizden ötürü sizi gözaltına alıyorum.” yahut “Yasal haklarınız şunlardır…” üzere replikler yerine bir şarjörü zanlının üzerine boşalttıklarından ve o zanlıyı bir sonraki planda hakim karşısında değil de yerde kanlar içinde yatarken gördüğümüzden şiddetin bir çeşit “düzen sağlayıcı edim” olduğu kanaati doğmaktadır.
Singer, Slovak, Frierson ve York tarafından 1998 yılında Amerika Birleşik Devleri’nde Ohio’da yapılan bir araştırmada bir gün içinde televizyon izleme müddeti arttıkça, anksiyete, depresyon , post-travmatik gerilim bozukluğu üzere tesirlerin de arttığı görülmüştür. Ülkemizde, şahısların ortalama 8 saatini uykuda geçirdikleri öngörülerek yapılan bir araştırmada, 1-16 saat aralığında bireylerin hafta içi ortalama 4,5 saatini, hafta sonu ise ortalama 5 saatini televizyon karşısında geçirdiği görülmektedir. Batlaş-Baltaş’ın 1997 yılında yaptıkları araştırmada, 3-6 yaşları ortasında okul öncesi devrindeki bir çocuğun, günün 6 saatini televizyon karşısında geçirdiği varsayılırsa, bir haftada 107,5, bir yılda toplam 5590 dolayında şiddet, vefat, intihar ve pek birçok öldürmek üzere planlanmış bıçakla, silahla ya da döverek yaralanma manzarası izlediği belirlenmiştir. 11-17 yaş çocuklarında ise bu oran haftada 53,6, yılda 2787 olumsuz imaj olarak saptanmıştır. Bu sonuçlardan yola çıkarak 3 yaşından 17 yaşına kadar bir çocuğun toplam 59594 cinayet, yaralama ve vefat imajı izlediğinin söylenebileceğini aktarmışlardır.
Ülkemizde yapılan bir araştırmada ise, ebeveynlerin yaklaşık % 60,5’i çocuklarının televizyonda seyrettikleri birtakım imgelerden sonra korktuklarını söylemiştir, çocukların ise % 43’ü bu soruya olumlu yanıt vermiştir. Bu nedenledir ki; yapılan bir araştırmada ebeveynlerin % 9’u çocuğunun televizyon tarafından uyarılmış kabuslar gördüğünü söylemiştir. Ülkemizde, 2006 yılında yapılan bir araştırmada, televizyonun işitsel ve görsel uyaran olarak şiddet davranışının algılanması ve öğrenilmesine tesiri deneysel olarak incelenmiş ve çok çarpıcı sonuçlara ulaşılmıştır. Araştırmada, 18.00-22-00 saatleri ortasında yayınlanan haber, dizi, sinema üzere programlardan kesitler alınarak çocuklara yalnızca ses olarak dinlettirilmiş, yalnızca manzara olarak izlettirilmiş ve son olarak ses-görüntü birlikte verilmiş ve algıladıklarının fotoğrafını yapmaları istenmiştir. Emanetoğlu ve Baltaş’ın araştırmasında; çocukların % 74’ü yalnızca ses duymalarına karşılık fotoğraflarında karşılıklı dövüş, yaralama, öldürme, ateşli, kesici, delici aletle yaralama, öldürme, bireye yahut kümeye yönelik silahlı çatışma, bombalama, havaya uçurma, yetişkin yahut çocuğa yönelik makus muamele, bedensel hücum, soygun ve soygun teşebbüsü, kaza-doğal afet, makûs alışkanlıklar, karşılıklı dövüş, bir araç yardımıyla karşılıklı dövüş, döverek yaralama, döverek öldürme üzere olumsuz davranışlara fotoğraflarında yer vermiştir. Bu oran yalnızca manzara seyredenlerde % 61,5, ses-görüntü birlikte seyredenlerde ise % 61 olarak bulunmuştur. Hiç uyaran verilmemiş kümede ise bu oran % 30,5’e düşmektedir. Bu oranlar televizyondaki olumsuz imajların algılanmasına yönelik çok çarpıcı bir sonuçtur.
Son yıllarda ülkemizde de uygulamaya sokulan “Akıllı İşaretler Sistemi” her ne kadar çocuk ve gençleri şiddetten korumak için olumlu bir başlangıç olsa da kâfi değildir. Çünkü, araştırma bilgilerine nazaran, siz bu işaretlerden 7+ yahut 13+ işaretini görüp çocuğu televizyon bulunan ortamdan uzaklaştırsanız dahi, siz televizyonu seyretmeye devam ediyorsanız ve çocukta televizyondan gelen sesi duyuyorsa şiddeti ve başka olumsuz davranışları algılamaya devam edecektir sonucu çıkmaktadır. Sonuç olarak, pek çok araştırmacı televizyondaki şiddet imajlarının insan davranışını etkilediği konusunda hemfikirdir.
Münasebetiyle, toplumsal reflekslerimizi bu açık tehlikeye karşı uyanık tutmak zorunda olduğumuz açıktır. Bu mevzuda, bizim dışımızdaki resmi yahut gayri resmi dinamiklerden bizi muhafazasını beklemek yerine bilhassa aile içerisinde televizyon seyretme şuurunu ve tertibini yerleştirmek değerlidir.
