Gündelik hayatımızda pek de kullanmadığımız bir terim daha: Gaslighting, karşısındakinin özgüvenini sarsan, manipüle eden ve bilerek, hedefleyerek gerçeklik algısına saldıran bir ruhsal şiddet biçimidir. Maalesef bu tabirin de Türkçe karşılığı yok. O nedenle maalesef İngilizcesini kullanmaya devam edeceğim.
Gaslighting teriminin çıkış noktası Patrick Hamilton’un 1938’deki Gas Light isimli oyunu. 1944 yılında sinemaya aktarılan oyunda olay 1880 Londra’sında keyifli bir çift üzere görünen Jack (Charles Boyer) ve Bella (Ingrid Bergman), Bella’nın teyzesinin yıllar evvel öldürüldüğü meskene geri dönerler. Sırrını saklamak isteyen Jack her gece konuttaki gaz lambasının evvelki güne nazaran giderek daha fazla kısar. Jack’in yaptıklarından habersiz olan eşi Bella ne vakit eşine “Gaz lambası giderek daha mı az ışık veriyor?” diye sorsa eşinden sert yansılar alır. Süreçte Bella evvel kendisinden kuşku etmeye başlar. Sonrasında da vakitle aklını kaybettiğine ikna olmak üzereyken duruma dahil olan bir dedektif sayesinde Jack’in planı suya düşer ve Bella bu manipülasyondan, ruhsal şiddetten kurtulur.
Bu terim 1960’lardan bu yana psikolojide maruz kalan kişinin gerçeklik algısının manipüle edilmesini söz etmek için kullanılmaktadır. Uzun bir süreçte gerçekleşen Gaslighting’te bir ya da birkaç kişi gerçekte var olan durumları, olayları ve nesneleri reddederek kurbanın gerçekliği sorgulaması sağlar. Gaslighting’teki temel ihtiyaç, uygulayan ile kurban ortasında kuvvetli bir itimat alakası kurulmuş olmasıdır. Vakitle kurban hafızasından, algısından hatta aklından bile kuşku etmeye başlar. Bu usulü uygulayan kişinin motifi mağdur üzerinde gücünü kullanarak kendisini güçlü ve grandios hissetmesidir.
Partneriniz size daima “Ben asla o denli bir şey söylemedim. Hepsini kafandan uyduruyorsun.” “Emin misin? Hafızan makus senin.” “Hepsi senin kafanda, gerçek o denli değil.” cümleleri ve benzerilerini kuruyorsa, bu şekil yaklaşımlar gerçeklik algınızı sorgulamanıza hatta akıl sağlığınızdan kuşku etmenize neden oluyorsa, siz de Gaslighting denen bir manipülasyona maruz kalıyorsunuz demektir.
Gaslighting bir ilgide yavaş yavaş oluşur. Başlarda partnerinizin bu manipülatif davranışlarını zararsız yanlış anlaşılmalar olarak algılarsınız. Fakat vakit içinde bu davranış biçimi karşısında kendinizi korkulu, izole ve deprese hisseder, gerçeklik algınızı kaybedersiniz. Gitgide gerçekliği tanımlamak için partnerinize daha da bağımlı hale gelirsiniz ve bu da süreçten kurtulmayı zora koşar.
Bu şiddete dayalı manipülasyon biçimi sıklıkla narsistik, antisosyal ya da başka kişilik bozukluğunun tesiri ile gelişebilir.
Gaslighting’e maruz kalan bireylerin özgüveni kısa bir mühlet içinde önemli halde sarsılır. Kişi kendisini toplumsal izolasyon içinde hisseder, kendisinden kuvvetle kuşku etmeye başlar. Başı karışır, özgüveni zede alır. Kurbanın kişiliği ve karşı koyma gücü yerini kaygıya, halüsinasyonlara, aksiyete ataklarına hatta psikotik süreçlere bırakır. Duygusal ve ruhsal taciz olan Gaslighting’e maruz kalan şahıslar lakin ruhsal takviye ile tekrar sıhhatine kavuşabilir. Gaslighting herkesin başına gelebilir, herkes bu manipülasyondan etkilenebilir.
Gaslighting tekniklerine gelince:
Reddediş / Esirgeme: Makus niyetli partner dinlemeyi reddeder “Bunu bir daha duymak istemiyorum.” ve anlamıyormuş üzere yapar “Kafamı karıştırıyorsun”.
Karşı Tedbirler: Makus niyetli partner mağdur olayları çok net hatırlasa bile hafızasını sorgular. “Yanılıyorsun, çabucak hiçbir şeyi hakikat hatırlayamıyorsun. Hafızan ne kadar makus.”
Engelleme / Yönlendirme: Makus niyetli partner mevzuyu değiştirir, mağdurun niyetlerini sorgular. “Bu da arkadaşlarından, ailenden aldığın öbür bir çılgın fikir mi?” yahut “Devamlı bir şeyleri kafandan uyduruyorsun, hayal ediyorsun.”
Değersizleştirme: Makûs niyetli partner mağdurun hislerini, muhtaçlıklarını değersizleştirir. “Böyle küçük şeylere bile kızıyorsun.” “Bu kadar hassasiyet yeterli değil.”
Unutma / Reddetme: Makus niyetli partner gerçekte ne olduğunu unutmuş üzere yapar “Neden bahsettiğini bile bilmiyorum.” Ya da mağdura vermiş olduğu kelamları reddeder “Gerçekten kafandan uyduruyorsun. Ben asla o denli bir şey demedim.”.
Bu şekil taarruzlardan kurtulmanın en güzel yolu durumu olabildiğince erken fark etmek ve gerekli tedbirleri almaktır.
Kendinizi devamlı sorguluyorsanız,
Günde birkaç kere kendinize “Alınganlık mı yapıyorum? Fazla mı hassasım?” sorularını soruyorsanız,
Sık sık başınızı karışmış hatta biraz garip hissediyorsanız,
Partnerinizden her seferinde özür dileyen siz oluyorsunuz,
Hayatınızdaki her şey düzgün olmasına karşın neden hala gereğince memnun olmadığınızı anlamlandıramıyorsanız,
Aileniz ve arkadaşlarınıza karşı ziyadesiyle sık partnerinizi savunmak durumunda kalıyorsanız,
Ailenize ve arkadaşlarınıza daha fazla açıklama yapmak zorunda kalmamak için daima kimi bilgileri sakladığınızı fark ediyorsanız,
Bir şeylerin yolunda olmadığını bilmenize karşın, neyin neden yolunda olmadığını bir türlü adlandıramıyorsanız,
Tenkitlerden ve gerçeklikteki farklılıklardan kaçınmak için palavra söylemeye başladıysanız,
Kolay kararları bile vermekte zorlanıyorsunuz,
Evvelce çok daha özgüvenli, hayat dolu ve keyifli biri olduğunuzu düşünüyorsanız,
Kendinizi ümitsiz ve mutsuz hissediyorsanız,
Hiçbir işi hakikat düzgün yapamayacağınızı hissediyorsanız,
Partneriniz için gereğince uygun olup olmadığınıza baş yoruyorsanız,
süratle kendinizi bu alakanın dışına çıkarmalısınız.
Gaslighting’e maruz kalmaya başladığınız izlenimi edindiğiniz an bu kişi ile bağlantınızı kesin ve süratle profesyonel takviye alın.
Fakat en kıymetlisi aile ve arkadaş etrafınızdan dayanak alın. Onların korunaklı takviyesi toplumsal izolasyondan kurtulmanızı sağlayacaktır.
Bu hayatta kendinizi mümkün olduğunca yalnız bırakmayın. Aileniz (tabii sahiden aile olanlar), dostlarınız en büyük kazanımlarınızdır bu hayatta.
Dr.phil. R. Meltem KAVCAR SIRMALI
20 Kasım 2019
