Zeka, bir insanın; düşünme, akıl yürütme, nesnel gerçekliği algılama, kavrama, yargılama, sonuç çıkarma, soyutlama ve öğrenmeyle alakalı yaptığı performansların tümüdür. Bugün psikologlar olarak, zeka ile ilgili yapılan yukarıdaki sözlük tanımının üzerine daha fazla şeyler söyleyebiliyoruz. Zeka sadece mantıksal zeka türünden oluşmuyor. Bugün zekayı yedi alt dalda inceliyoruz.
1- Mantıksal Zeka (Matematiksel Zeka)
2- Görsel Zeka (Mekansal Zeka)
3- Duygusal Zeka (Kişisel ve Kişilerarası/Sosyal Zeka)
4- Sözel Zeka (Dilsel Zeka)
5- Bedensel Zeka (Kinestetik Zeka)
6- Müziksel Zeka (Ritmik Zeka)
7- Doğa Zekası (Varoluş Zekası)
Yazının başında okuduğunuz zeka ile ilgili sözlük tanımı sadece mantıksal zekayı tanımlamaktadır. Eğitim sistemi, siyaset, aile içi iletişim ve birçok konu hakkında bazı kararlara varırken yeteri kadar bütün insanlığı kapsayamıyoruz. Bunun sebeplerinden biri de zeka hakkında yaptığımız yüzeysel tanımlamadır. İyi resim çizen, iyi dans eden, kendisi hakkında sorgulamalara girişen ve hızlı dil öğrenen kişilerin sınav sonuçları yüksek gelmediği zaman o kişilerin zeki olmadığını düşünüyoruz. 21. yüzyılda bazı çevreler bu konu hakkında bilgi sahibi olsa da ülkemizdeki ve dünyadaki çoğu insan hala bu konu hakkındaki gerçek bilgiye henüz ulaşmış durumda değil. Siz de yedi adet zeka türünü bu yazıda öğrenebilir ve çevrenizle bilgileri paylaşabilirsiniz. Hem kendinizle olan tanışma yolculuğunda daha ileri gidersiniz hem de ülkemizde eğitim alanında alınacak kararların daha doğru olabilmesi için çalışmalar yapabilirsiniz. Bahsettiğim yedi zeka türünün içeriklerine bakalım.
1- Mantıksal Zeka (Matematiksel Zeka)
– Sayılar ile ilgili bütün işlemler
– Muhakeme yeteneği
– Tümevarım ve tümdengelim ile düşünebilme
– Soyut problemleri çözebilme
– Kavramların bilgisini araştırabilme ve araştırma
– Fikirler (düşünceler) arası kompleks ilişkileri bulma ve algılayabilme
2- Görsel Zeka (Mekansal Zeka)
– İmge (resim ve şekil) ile düşünebilme
– Görsel dünyayı algılayabilme
– Şekil, renk ve dokuları tanımlama ve kullanabilme
– Görsel içerikleri sanatsal formlara dönüştürebilme
3- Duygusal Zeka (Kişisel ve Kişilerarası/Sosyal Zeka)
– Kişinin kendisi hakkındaki düşünce ve duyguları tanıması ve şekillendirebilmesi
– Kişinin kendi hayat yolunu çizebilmesi (felsefesini oluşturabilmesi)
– Yaşamını planlayabilme
– Kişinin kendi istek ve hayallerini oluşturabilme kapasitesi
– Kişinin çevresiyle kurduğu ilişki biçimlerinde iyi olabilmesi
4- Sözel Zeka (Dilsel Zeka)
– Dili etkili biçimde kullanabilmesi
– Kelimelerle ve seslerle düşünebilme (resim/imge ile değil)
– Dilin gramerini/kompleks yapılarını anlayabilme
– Kişilerarası dil kullanımından dolayı ikna kabiliyeti
– Dilde yeni yapılar oluşturabilme
– Farklı dillerdeki kalıpları anlayabilme ve ayırt edebilme
5- Bedensel Zeka (Kinestetik Zeka)
– Kişinin kendi bedenini tanıyabilmesi
– Akıl ile vücudun beraber çalışarak üstün fiziksel performans sergileyebilmesi
– Kişi; spor, dans, el işleri vb. alanlarda yüksek ve maharetli performans gösterir
6- Müziksel Zeka (Ritmik Zeka)
– Kişi; sesler, notalar ve ritimlerle düşünür
– Farklı sesleri tanıma ve ayırt edebilme
– Ritmik ve tonal kavramları tanıyabilme
– Çevreden ve aletlerden gelen müziklere karşı duyarlı olabilme
7- Doğa Zekası (Varoluş Zekası)
– Doğadaki canlıları tanıma
– Doğadaki canlıların oluş/yaratılış süreçleri üzerine düşünebilme kapasitesi
Aşağıda yedi zeka çeşidini iyi anlamak ve bu zeka çeşitlerinde daha iyi performans göstermek için bazı tavsiyelerde bulundum. Kendiniz uyguladığınız gibi çevrenize de tavsiyelerde bulunabilirsiniz.
Alıştırmalar
1- Mantıksal/Matematiksel Zeka: Olayların neden-sonuç ilişkisini araştırabilirsiniz. Bir olay neden olmaktadır ve bu olayın sonuçları nelerdir soruları, size neden-sonuç ile ilgili zeka kullanımınızı arttıracaktır. Aynı zamanda ilgilendiğiniz çocuk-genç biri varsa aynı alıştırmayı önerebilirsiniz. Neden-sonuç üzerine yapılan pratiklerin tamamı bilim ve felsefe disiplinlerinde yapılmaktadır. Bu olanlarda yapılacak olan okumalar veya alınacak eğitimler, matematiksel zekanın artmasına ve işlevsel olmasına sebep olur.
2- Görsel/Mekansal Zeka: Harita okumayı deneyebilirsiniz. Yaşadığınız şehrin ilçelerini araştırabilir ve hafta sonu geziler yapabilirsiniz. Mahalle, ilçe, il, ülke ve dünya haritaları üzerine yapacağınızı incelemeler görsel/mekânsal zekanızı arttırır. Aynı zamanda herhangi bir konunun tarihsel gelişme sürecini öğrendiğiniz gibi bu bilgileri harita üzerinde okuyarak da öğrenebilirsiniz. Çünkü zihindeki soyut ifadeler ve kelimeler, mekanlarla bağlantı kurulursa daha iyi öğrenme ve hatırlama sonuçları vermektedir. İçinde bulunduğunuz coğrafya ve dünya haritalarını okumak ve bilgilenmek, aynı zamanda sizin kendinizle olan varoluşsal bağlantılarınızı da arttıracaktır. İlgilendiğiniz çocuk-genç kişilere de bu alıştırmayı önerebilirsiniz.
3- Duygusal Zeka: Kendinizle olan iletişimi arttırmanın en güzel yoludur duygusal zeka. Gün içerisinde sizi mutlu eden ve öfkelendiren (başka duygular da olabilir) olayları tecrübe ederken not alabilirsiniz. Ben bu duyguyu neden yaşıyorum sorusu sizin duygusal zekanızı arttırmaya yarayacaktır. Aynı zamanda duygularımızı inkar eden yada bastıran bir yapımız varsa, tecrübelerimizi ve duygularımızı bir an önce unutmak veya bastırmak yerine gün yüzüne getirip, üzerine düşünebiliriz. Bununla beraber duygusal zeka karşındaki insanın duygularını okuyabilme kapasitesidir. Bir insan ile olan iletişiminizde, karşınızdaki kişinin yaptıklarının mantıksal nedenleri-sonuçları ile ilgilenmek yerine o kişinin duygularına önem vermek ve anlamlandırmaya çalışmak, duygusal zekaya dair olan farkındalığı arttıracaktır. Kendimizin ve başkalarının duygularını dinleyerek farkındalığımızı arttırabiliriz. İlgilendiğiniz çocuk-genç insanlar varsa aynı pratikleri önerebilirsiniz.
4- Sözel/Dilsel Zeka: Sözel zekanızı arttırmak için kendi dilinizi daha iyi ya da yabancı bir dil öğrenebilirsiniz. Kendi dilinizdeki yapacağınız öğrenmeler, sizin kullandığınız kelimelerin içeriklerini ve kullanılan kelimelerin tarihsel arka planını keşfetmenizi sağlayacaktır. Aynı zamanda yabancı bir dil öğrenirseniz, o dildeki gramer yapısını çözerken kendi dilinizdeki yapıları da öğrenmiş olursunuz. Bizim dilimiz olan Türkçe içerisinde bolca Osmanlıca, Arapça ve Farsça sözcükler vardır. Anlamını merak ettiğiniz herhangi bir kelimenin kökünü bilmeye dair yapacağınız yolculuk sizde farklı bilinçler uyandıracaktır. Hangi kelimeyi merak ediyorsanız, internete o kelimenin kökü nedir diye yazıp aratabilirsiniz. İlgilendiğiniz çocuk-genç kişiler varsa bu alıştırmaları onlara da önerebilirsiniz.
5- Bedensel/Kinestetik Zeka: Çeşidi fark etmeksizin herhangi bir sporu yapabilirsiniz. Beden farkındalığını arttıracak sporlar bedensel zekayı arttıramaya yöneliktir. Vücut ağırlığı ile yapılan sporlar (mekik, şınav, barfiks ve bu hareketlerin farklı versiyonları) ve vücut esnekliğini arttıran sporlar (plates ve yoga) yapılabilir. Üstelik her hareketin nasıl yapılacağını anlatan videolar internette var. Herhangi bir ücret ödemeden bu imkana kavuşabilirsiniz. İlgilendiğiniz çocuk-ergen kişiler varsa bu sporları onlara da tavsiye edebilirsiniz. Grup olarak spor yapabilir ve etkinliklerinize yeni bir boyut katabilirsiniz.
6- Müziksel Zeka: Bir müzik enstrümanı çalmayı öğrenmek bu zeka türü üzerine yapılacak çalışmalardan en faydalısıdır. Gerekli maddi ve zaman kaynaklarını ayıramıyorsanız, dinlediğiniz müziklerin içerisindeki enstrümanları ayırt etmeye çalışabilirsiniz. İlgilendiğiniz çocuk-ergen kişilere de bu alıştırmaları önerebilirsiniz.
7- Doğa Zekası: Belgesel izleyebilir veya imkanınız varsa tabiattaki canlıları gözlemleyebilirsiniz. Aynı zamanda evrenin ve zamanın kökenine dair yapacağınız sorgulamalar ve öğrenmeler, sizin doğa zekası konusunda yapabileceğiniz en iyi pratiklerdir. İlgilendiğiniz çocuk-ergen kişiler varsa onlara da önerebilirsiniz.
Zeka türlerini tanımak ve farklı zeka türlerimizi geliştirmek bizim kendimizle olan tanışıklığımız arttırır. Terapinin kendisi özellikle kişinin duygularının farkına varması, anlamlandırabilmesi ve ifade edebilmesi üzerinden şekillenir, yani duygusal zeka üzerine yapılan bir çalışmadır. Siz de bu pratikleri uygulayabilir ve kendi pratiklerinizi oluşturabilirsiniz. Ayrıca, farklı zeka türlerinin bilinmesi ve değer verilmesi, ülkemizdeki eğitim ile ilgili yapılması gereken yeni planlamaların başında gelmektedir. Özellikle çocukların ve gençlerin farklı zeka türlerini bilmesi ve pratik etmesi önemlidir. Bu makaleyi ya da konu ile ilgili farklı içerikleri çevrenizle paylaşarak siz de bu sürece katkıda bulunabilirsiniz.
