Uyku, sanıldığının tersine, dış dünyayla alakaların sınırlandığı bir devir değildir. Uyku dört basamaktan meydana gelir.
Birinci basamak uyku ile uyanıklık ortası devirdir.
İkinci basamak hafif uykudur. Delta basamağı denilen basamak derin uykudur. Vücut dinlenmesi bu devirde gerçekleşir ve vücut sıhhatiyle yakından ilgilidir. REM basamağı (Rapid Eye Movement) “hızlı göz hareketleri” manasına gelir ve ekseriyetle hayallerin görüldüğü bir devirdir. Ruhsal dinlenme bu periyotta gerçekleşir ve ruh sıhhatiyle yakından ilgilidir. Okul öncesi çocuklarda uykuya dalmada zahmet ve sık uykudan uyanma en çok görülen durumdur. Birtakım araştırmalara nazaran küçük çocukların % 25’inde uyku bozukluğu görülmektedir. Bu durumu ortaya çıkaran nedeni bulmak için kapsamlı bir araştırma yapmak gerekebilir. Çocuğun maruz kalabileceği fizyolojik rahatsızlıkların yanı sıra, dehşet, anksiyete üzere ruhsal nedenler ya da dış etraf şartları, uyku sisteminin bozulmasına sebebiyet verebilir.
Çocuklarda uyku bozukluklarına yol açabilecek muhakkak başlı nedenler şöyle sıralanabilir:
• Ailenin günlük sistemi
• Ailenin kültürel yapısı
• Ailenin demografik yapısı ( meskende yaşayan şahıslar, yaş ve cinsiyetleri)
• Meskendeki oda dağılımı (Çocuğun uyuduğu ortam)
• Meskendeki gürültü düzeyi (Dış ve iç etkenler)
• Ebeveyn çocuk bağlanması
• Çocuğun mizacı
• Çocuğun sıcak-soğuk üzere fizikî kurallara verdiği reaksiyon
• Çocuğun ruhsal ve toplumsal olgunluk seviyesi Bir arada ahenge Çocuğun ve ebeveynin uyku nizamlarını etkileyen kıymetli bir faktör bir arada uyumadır.
Çocuğun ebeveynleriyle kendi odasında, ebeveynin odasında ya da herkesin uyuduğu öbür bir yatak odasında uyuması, ülkemizde de sıkça görülmektedir. Bu durum kimi vakit az odalı bir konutta oturulması, tatillerde tıpkı odanın paylaşılmış olması üzere ekonomik sebeplerden oluşabileceği üzere, kimi vakit da çocuğun hasta olması üzere fizyolojik yahut endişe, anksiyete üzere ruhsal sebeplere bağlı olarak da gerçekleşebilmektedir. Çoklukla çocuğun anne baba ile yatma isteğinin gerisinde anne ve babadan kaynaklanan nedenler yatar. Bilhassa bebeklik ve birinci çocukluk devrinde ebeveynler beslenme ya da korunma muhtaçlıkları için, çocuklara kolay ulaşabilmek için yanlarında yatırmaktadırlar. Çocuk kendi odasında uykuya dalmış olsa bile gece rastgele bir nedenle ebeveyn odasına geldiğinde uyku mahmurluğu ya da başka sebeplerle çocuğu tekrar yatağına götürmemektedirler.
Ebeveynin hırsız girerse ya da zelzele olursa üzere dertleri da çocukların ebeveyn odasında yatma davranışını pekiştiren durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Kabus görme Okul öncesi ve okul çağı çocuklarda gece kabus görme sıkça rastlanılan bir durumdur. Kontrolsüz izlenen televizyon programlarının bu çeşit davranışın ortaya çıkmasında temel faktörlerden biri olduğu söylenebilir, lakin vahim düşler çocuğun kendi hayal dünyasından da çıkabilir. Bu türlü bir durumla karşılaşıldığında genelde hayalinde gördüğünü farzettiğimiz olayı ya da figürü reddetmeyi seçeriz..Oysa sizin bu reddetmeye yönelik gayretiniz asla çocuğu sakinleştirmeyecektir. Korkmasını makul karşıladığınızı söylemeniz, onu dehşetiyle yüzleşmek konusunda daha istekli yapacaktır. Ayrıyeten gördüğü düşünü anlattırmak, anlatmakta zorluk çekiyorsa fotoğrafını yaptırmak, dehşetiyle yüzleşmesini sağlayacaktır. Kelamlı yahut çizerek size anlatılan korkutucu temanın aslında gerçek olmadığını bu etaptan sonra anlatabilirsiniz. Endişesiyle nasıl başedebileceğine dair vereceğiniz ipuçları da daha dikkatlice dinlenecektir. Çocuğun endişe davranışını abartılı bir formda değerlendirmemek, vücut lisanınızla abartılı bildiriler vermemek, panik olmamak ve çocuğa sakin yaklaşmak, sarılmak ve sakinleştirmek, tekrar yatağına yatırıp gerektiği kadar yanında oturmak da yardımcı olacaktır. Kabus gören çocuklar dehşet reaksiyonu verdiğinde tam uyanıklık durumuna geçmedikleri için saçlarını okşamak, elini tutmak, yumuşak bir sesle onunla konuşmak tekrar uykuya dalmasını kolaylaştıracaktır. Kabuslar, gece endişeleri, alt ıslatma ya da diş gıcırdatma üzere meseleler uzun periyodik olduğunda ve çocuğun gece uykularını engellediğinde uzman yardımı almak gerekebilir.
Ainsworth’un bağlanma teorisine nazaran, inançsız bağlanmış çocuklar daha telaşlıdır; bu yüzden temel bakım veren şahıstan ayrıldıklarında çok daha fazla zahmet yaşarlar. Bu da çocuklarda uyumayı reddetme ya da uyku vakti geldiğinde karşı gelme davranışları sergilemelerine neden olur.
Ne yapmalı?
Uyku bozukluklarında pek çok davranışsal formülün çocuklar üzerinde tesirli olduğu bilinmektedir. Fakat bu yolların uygulanmasında uzman, ebeveyn ve çocuğun yakın etrafındaki başka bireylerin birlikte ve ahenk içinde çalışması gerekmektedir. Ebeveynlerin öncelikle dikkat etmesi gereken konu istenmeyen davranış gerçekleştiğinde davranışı pekiştirecek yansılarda bulunmamaktır. Ebeveynler ya da çocuğun yakın etrafındaki öteki şahıslar çocuğun yatma vakti geldiğinde ya da gece uyanmalarında öfkeli hareketlerini görmezden gelmelidir.
Çocuk yattıkları odaya gelirse, çocukla mümkün olduğu kadar ilgilenmemeli, çocukla etkileşimi kısa tutarak, az göz kontağı kurmalı ve tatlı lakin kararlı bir formda odasına gitmesi söylenmelidir. Çocuktaki davranış istenen seviyede formlandığı takdirde çeşitli ödüllerle şartlanma sağlanabilir. Kendi odasında yatmakta zorlanan bir çocuk, bu davranışı gerçekleştirmesi halinde ufak mükafatlar aldığı takdirde davranışın devamlılığı konusunda daha istekli olacaktır.
Bunlara dikkat! • Çocuğun uykuya dalacağı odanın fizikî şartlarının uykuya uygun olmasına dikkat edilmeli, oda sıcaklığı ne çok soğuk ne de çok sıcak olmalıdır. 24 0C’den daha sıcakta uyumak, daha çok uyanmaya, REM ve Delta uykusunda azalmaya sebep olmaktadır. Lakin oda sıcaklığının 17 0C ‘den 12 0C ‘ye kadar düşürülmesi de görülen hayallerin içeriğini olumsuz olarak etkilemektedir. • Çocuğunuzun gereksinim duyduğundan daha fazla uyutmaya çalışmak da yanlış bir aksiyondur. Uyku müddeti birtakım ferdi farklılıklar göstermesine karşın bebeklerde yaklaşık 16 saat, 12 yaş dolayında 8 saattir. Tıpkı saatte uyumaya alıştırılmış bir çocuk, yaşa nazaran olağan uyku müddetini size hiç sorun çıkarmadan gerçekleştirecektir. Hatta uyku öncesinde ılık bir duş alınması uykuya dalmasını da, uykunun kalitesini de olumlu tarafta etkileyecektir. • Uyunulan ortamın sesten yalıtılmış ve karanlık olması, uykunun kalitesini arttıracaktır. Gürültülü etraf kurallarında uyuyanların, uykularında daha az Delta, daha az REM, daha çok bir ve ikinci basamak uykusu vardır. Lakin bundan kast edilen herkesin meskende parmak uçlarında yürümesi değildir.
Konuttaki olağan gürültü düzeyi korunarak da çocuk uykuya dalabilir. Hatta annenin mutfaktan gelen yumuşak sesi, babanın kapı önünden geçmesi üzere sesler çocuğunuzu rahatlatabilir. • Uyumamakta direnen çocuğunuzu, ağlar vaziyette yatağında bırakmak katiyetle bir disiplin ve kararlılık formülü değildir. Olsa olsa çocuğunuzun güvensizlik yaşamasına yol açabilecek bir tavırdır. • Çocuğunuz rastgele bir sebeple uyanıp, yatağınıza gelse bile onu tersleyerek yatağına göndermek yerine ona odasına kadar eşlik edebilir, yanına yatmadan bir müddet onunla kalabilir, saçlarını okşayabilir yahut masal anlatarak rahatlamasını sağlayabilirsiniz. • Yeniden toplumumuzda sıkça rastlanan ayakta sallayarak uyutmak, ritmik devinimlerle çocuğun uykuya dalmasını kolaylaştırsa da, daha sonra bu alışkanlığı kazanmış bir çocuğunuz olacağından, kendi yatağında ahenge alışkanlığı kazanması o nispette zorlaşacaktır. • Çocuğunuz yatağa yatmadan evvel kesinlikle bebekse, altı temizlendikten ve karnı doyurulduktan sonra uyutulmalıdır. Daha büyük çocuklar içinse tuvalet ve yemek muhtaçlığının giderilmesinin yanında çevresel öbür uyaranların da bastırılmış olması gerekmektedir. • Uykuyu bir ceza sistemi olarak kullanmak da uyku nizamını bozucu bir teşebbüstür. Çocuğunuza kazandırmak istediğiniz her davranışta olduğu üzere, uyku alışkanlığı da sabır ve dikkat gerektirir. Yatağa gitmesinde birkaç denemede başarısız olununca pes etmeden denemeye devam etmeli, kararlı olduğunuzu muhakkak etmelisiniz. • Yatağında yatan bir çocuk, her ne sebeple olursa olsun bir öbür gün kanepede televizyon seyrederken uykuya dalıyorsa, uyku alışkanlığı sekteye uğrayacaktır.
