Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi 4. sınıf öğrencisi Çağıl Kalender, üniversitede yürütülen Araştırma Eğitimi Programı (AEP) çerçevesinde başladığı araştırma seyahatinde alzheimer hastalığı ve tedavi düzenekleri konusunda hocalarıyla çalışma yürütüyor. Kalender’in çalışmalarından haberdar olan Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Lideri Prof. Dr. Hasan Mandal, T3 Vakfı ve SAHA İstanbul Başkanı Haluk Bayraktar ile SAHA İstanbul Genel Sekreteri İlhami Keleş de projeyle yakından ilgileniyor.
Çağıl Kalender, çalışmalarına birinci evvel hastalıktaki temel algoritmayı incelemekle başladığını söyledi. Alzheimerın tam olarak çözülememiş, medikal açıdan en kompleks hastalıklardan biri olduğuna işaret eden Kalender, şöyle konuştu:
“Dolayısıyla bu karmaşık hastalığa bir tahlil getirmek istiyorsak öncelikle hastalıkta neler olduğunu açıklamamız gerekiyor formunda düşünerek başladık. Yaklaşık üç yıl süren tüm tıp literatürünün taranması sonucu biz bu hastalıkta temel sekiz farklı teorik sistem ortaya çıkardık. Sonraki kadememiz bu düzeneklerin yalnızca bir kısmına değil, tümüne karşı tesirli olup cevap oluşturacak bir tedavi geliştirmekti. Zira günümüzde alzheimer için aktif bir tedavi sistemi olmayıp, reçete edilen ilaçlar hastalığın bu belirlediğimiz düzeneklerinden farklı ayrı birer olmak üzere toplamda yalnızca üçü üzerinden tesir gösteriyor. Bu nedenle hastalığın beş temel düzeneği açıkta kalıyor ve bu durum ilaçların aktifliğinin 3-6 aydan daha uzun sürmemesine sebep oluyor. Yani şayet biz bu hastalığa bir tahlil üretmek istiyorsak, bunu tüm düzenekleri maksat alarak başarabiliriz.”
Genler mercek altına alındı
Bu gaye doğrultusunda, belirledikleri bir dizi gen üzerine ağırlaşmaya başladıklarını anlatan Kalender, “Bu genler bedendeki tüm hücrelerde faal rol oynuyorlar lakin farklı hücrelerde farklı alt tipleri hücre içi farklı yerleşimlere sahip ve bu yüzden her hücrede farklı tesir gösteriyorlar. Çalışmalarımızda, bu gen kümesinin alt tiplerini aktive yahut inhibe ederek belirlediğimiz sekiz düzenek üzerine tesir oluşturabileceğimizi fark ettik.” dedi.
Kalender, sonraki basamağın işin en sıkıntı kısmını oluşturduğunu, zira bu genler tarafından sentezlenen enzim kümelerini etkileyecek bir prosedür tasarlanması gerektiğini vurguladı. Çağıl Kalender, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Bulduğumuz yeni bileşik ile işte bu enzimleri hem aktive edebilen hem de aktivasyonlarının uzun müddetli tedavi boyunca korunmasını sağlayabiliyoruz. Şimdiki olarak laboratuvarda bu bileşiğin aktivasyonu sağlayan kısmının beyin ve alzheimer hastalığından birinci etkilenen kısımlardan hipokampuste nöronlar ve glia hücreleri üzerine tesirlerini gözlemledik. Sentez laboratuvarımızda ise tasarladığımız bu ilacın etken hususunu kendi imkanlarımız ile saf olarak elde etmeyi başardık ve pilot çalışmamızı gerçekleştirdik. Bundan sonraki kademelerde hayvan çalışmalarında ve faz çalışmalarında hem araştırma süreci hem de araştırma için gerekli ölçülerde ilaç üretimi için takviye opsiyonlarını kıymetlendiriyoruz.”
Yurt dışından davetler aldı
Bu projenin bir modülünü oluşturan etken unsurları test ettikleri ve karşılaştırdıkları çalışmanın 2019’da Ottawa Üniversitesi moleküler biyoloji kısmı tarafından ilgiyle karşılandığını belirten Kalender, şu açıklamayı yaptı:
“Kendi üniversitelerinde laboratuvar oluşturmamız ve bu hastalığın bilişsel yolakları üzerine çalışmak maksadıyla davet edildim ama gidiş maliyetleri konusunda her ne kadar farklı kaynaklardan burs arasam da lisans öğrencilerinin akademik çalışmalarını destekleyen bir program bulunmadığı için maddi imkansızlıklar nedeniyle staja gidemedim. 2020 yılında ise Stanford Üniversitesi Neurosurgery kısmından yaz tatili dönemime denk gelecek biçimde ziyaretçi araştırmacı olarak davet aldım, bu sefer hazırlıklı davranıp TÜBİTAK proje müsabakasından kazandığım ödülümü ve okul dışı saatlerde özel ders vererek kazandığım parayı biriktirmiştim ve yol masraflarını karşılayabilecektim. Bu sefer de COVID-19 pandemisi nedeniyle akademik programların iptal olması üzerine ziyaretim ileri bir periyoda ertelendi.”
Hasta yakınları motive etti
Çağıl Kalender, yurt dışı stajlarında burs programlarının ekseriyetle yüksek lisans öğrencilerini kapsadığını, kendisi üzere lisans devrinde derslerine ek olarak araştırmalara yönelen öğrenci sayısı kısıtlı olduğu için bu hususta bir farkındalık oluşmamasının dertlerini yaşadığını söyledi.
Çalışmasına dayanak oluşturabilmek gayesiyle katıldığı TÜBİTAK 2242 Lisans Öğrencileri Ortası Proje Müsabakası’nda bölge birincisi olarak Teknofest İstanbul kapsamındaki finale katıldığını anlatan Kalender, aldığı “teşvik ödülünü” kâfi görmese de yarış sırasında görüştüğü hasta yakınlarının “sonuç ne olursa olsun lütfen bu işin peşini bırakmayın, biz de sizi takip edeceğiz” halindeki kelamlarının kendisini motive edip cesaretlendirdiğini vurguladı.
“Tek istediğim çalışma ortamı oluşturulması”
Çalışmalarının bundan sonraki seyrine ait değerlendirmelerde bulunan Kalender, “Geldiğimiz nokta, ilacımızın beyin ve hipokampus hudut hücreleri üzerinde etkinliklerinin gösterildiği, etken unsurların ülkemizde birinci defa sentez metotlarının oluşturulduğu ve üretime hazır hale getirildiği kritik nokta. Bundan sonrası için söyleyebileceğim, daha yapılacak çok iş var lakin bende de o işleri yapmak için irade var, tek istediğim uğraşlarımın üniversitem ve bilhassa TÜBİTAK olmak üzere devlet tarafından çalışma ortamının oluşturulması açısından desteklenmesi.” dedi.
Kaynak: AA
