Yasemin SALİH
Uzaktan ya da meskenden tedavi hedefine yönelik olarak hasta, doktor ve hastanelerin sağlık bilgileriyle alakalı irtibatını elektronik ortama taşıyan teletıp hizmetleri, pandemiyle birlikte süratle yaygınlaşmaya başladı. Teşhis, tedavi ve takipte dijitalleşmeye kademeli geçiş paralelinde, bu alandaki yatırımlarda da süratli bir büyüme yaşanıyor. Hastaneler art geriye yazılım sistemlerine yatırım yaparken, Sıhhat Bakanlığı’nın da yeni bir yönetmelik hazırlığında olduğu belirtiliyor. Hala yüzde 1 düzeyinde bulunan telesağlık yatırımlarının kesimdeki hissesinin 5 yıl içinde yüzde 25’e ulaşması bekleniyor. 2020 bütçesinden sıhhate 188.6 milyar TL’lik hisse ayıran Türkiye’de pandemiyle birlikte dijital sıhhat yatırımları sürat kazandı. Hastaneler art geriye yazılım sistemlerine yatırım yaparken, Sıhhat Bakanlığı’nın da yeni bir yönetmelik hazırlığında olduğu belirtiliyor. Hala toplam yatırımların %1’ini oluşturan tele-sağlığın, beş yılda hissesini %25’e çıkarması bekleniyor.
“Uzaktan sağlık”, “tele sağlık” üzere kavramları, “dijital sağlık” ana başlığının altında toplayan uzmanlar, önümüzdeki devirde yapay zekanın hasta-doktor ilgisine damga vuracağının altını çiziyorlar. Ve diyorlar ki, “Sanal randevu, sanal bekleme odası, sanal muayene ve ödeme sistemlerinin olduğu hastanelere kendinizi hazırlayın.”
Hastaneler yatırım yarışında
Türkiye ve dünyada pek de istek edilmeyen dijital sıhhat uygulamaları, pandemiyle birlikte bir anda en çok yatırım ayrılan kalemlerden biri oldu. Bilhassa zincir hastaneleri olan markaların mevzuyla ilgili taleplerinin mart ayından bu yana arttığını belirten EY Türkiye Sıhhat ve Yaşam Bilimleri Sektörleri Lideri Ufuk Eren, pandemiyle birlikte WhatsApp, Zoom üzere platformlar üzerinden ferdî alınan sıhhat hizmetleri artınca hastanelerin geniş kapsamlı yazılım sistemlerine yöneldiğini söylüyor. Eren, birebir vakitte sıhhat teknolojileri konusunda Türkiye’nin en atik yatırımcıları ortasında. Kurucusu ve CEO’su olduğu Volitan Danışmanlık, Hindistan’dan İngiltere’ye kadar olan coğrafyadaki birçok ülkeye sıhhat teknolojileriyle ilgili hizmet ihraç ediyor. “Dijital sıhhatte gelecek vaat eden şirketlere ortak oluyorum” diyen Ufuk Eren, pandeminin başından itibaren tüm iştirakleriyle ağır bir çalışma içine girdiklerinin altını çiziyor. Eren’in verdiği bilgiye nazaran tele sıhhat sistemleriyle ilgili birinci yatırım talebi Bozlu Holding çatısı altında bulunan Neo Life’tan gelmiş. Yurtdışında da hastaneleri olan kümenin uzaktan sıhhate imkan veren yazılım sistemlerine yatırım yaptığını belirten Eren, “Ardından Memorial, Acıbadem, Amerikan Hastanesi üzere kümelerle görüşmelerimiz başladı. Dijital sıhhat çok geniş bir kavram, bunun altında tele sıhhat şu anda hem hastanelerin hem de devletin gündeminde olan bir konu” diyor.
Hastanelere evvel bir tele sıhhat stratejisi belirlediklerini akabinde da hasta ile hastane ortasındaki ilişkiyi sağlayacak olan yazılım sistemini kurduklarını belirten Ufuk Eren, “Randevudan imajlı muayeneye, ödeme sistemine uzanan sistemin kurulumunu yapıyoruz. Bu sisteme ileride birtakım ölçüm aygıtları da entegre olacak. Kol saatleri üzere giyilebilir sıhhat aygıtlarıyla sistem sizi anlık olarak takip ederek hekiminizle kontağınızı sağlayacak” diye anlatıyor yaptıkları işi. Hastaneler için bu yatırımın çok kıymetli olmadığını söylüyor Eren. Maliyetin sistemi birebir anda kaç kişi kullanacaksa ona nazaran belirlendiğini vurgulayarak, talepler arttıkça donanımın da güçlendiğini tabir ediyor.
Bakanlık yönetmelik hazırlığında
Ufuk Eren’in verdiği bilgiye göre Sağlık Bakanlığı da pandemiyle birlikte uzaktan sıhhat sistemlerini yakın markaja aldı. Hususun bir de ferdî bilgi güvenliği sorununu içinde barındırdığına dikkat çeken Eren, “Bakanlık şu anda uzaktan sıhhatle ilgili bir yönetmelik hazırlığında” diyor. Mevzuyu danıştığımız bakanlık yetkilileri şimdilik bilgi paylaşmaya yanaşmazken, sıhhat kesiminin uzmanları mevzuatla ilgili başlıkların şekillenmeye başladığını söz ediyorlar. Örneğin bir hastanenin uzaktan sıhhat hizmeti verebilmesi için öncelikle kriterleri yerine getirip onay dokümanı alması gerektiği üzere hususların yönetmelikte yer aldığı vurgulanıyor.
AssistBox 5 kat büyüme bekliyor
Kamuda kent hastanelerinin akıllı tahlillere adapte olacak formda yapılandığı bilgisi gelirken, toplumun asıl yükünü çeken Halk Sıhhati Merkezleri’nde ise şimdi uzaktan sıhhatle ilgili bir hazırlık olmadığını öğreniyoruz. Pekala özel hastaneler uzaktan sıhhat sistemlerini nasıl kuruyor? Bu işi yapan şirketler kimler? Yanıtı araştırırken kesimde çok da alternatif olmadığını görüyoruz. Birkaç yabancı şirket var ancak pastadan asıl hissesi alan firma AssistBox isminde, yeni bir teşebbüs. AssistBox’ın kurucu işvereni Bora Gül, aslında sigorta dalına yönelik uzaktan ekspertiz tahlilleri geliştirirken, pandemiyle birlikte faaliyet alanını hastanelere taşıdıklarını anlatıyor. Yüzde 100 yerli olan şirketinin, pandemiyle birlikte yılın birinci yedi ayında geçen yılki ciroyu ikiye katladığını, sene bitmeden 5 kat büyüme öngördüklerini söylüyor. Gül, yaşadıkları sıçramayı şöyle anlatıyor: “Pandemiyle birlikte hastanelerden art geriye talep gelmeye başladı. Bir gün Arçelik aradı, bir fırını uzaktan tamir etmek istiyorlardı. Evet, fırınlar da beşerler üzere uzaktan tedavi edilebilir dedik, hizmetimizi verdik. Hastanelere danışmanlık hizmeti veren Ufuk Eren ile de temas kurduk. EY ile işbirliğine gittik. Onlar danışmanlık yapıyor, biz de sistemi kuruyoruz.”
AssistBox’ın müşteri portföyünde Memorial, Acıbadem, Liv Hospital, MedicalPark, Medipol üzere Türkiye’nin tüm önde gelen zincir hastane markaları bulunuyor. “Kimse bu sürece hazırlıklı yakalanmadı” diyen Bora Gül, tele sıhhat sistemlerinin maliyetinin sanıldığı kadar büyük olmadığının da altını çiziyor. Gül’ün verdiği bilgilere nazaran hastanelere tele sıhhat sistemi kurulduğunda fiyatlandırma çoklukla doktor başına verilen hizmetle yapılıyor. Doktor başına 500 TL’lik bir yatırım hesaplaması yapılması gerektiğini anlatan Gül, şu bilgileri veriyor: “Akıllı telefona bir uygulama indiriliyor. Hasta oradan randevusunu alıyor. Birebir anda hasta ve doktora bilgi iletisi gidiyor. Bu bildiride bir link var. 15 dakika sonra hasta linke tıklıyor ve online muayene odasına alınıyor. Fotoğraf çekimi, görüntü, laboratuvar testlerinin sonuçları konuşuluyor hekimle ve her şey kayıt altına alınıyor. Daha sonra kayıttaki bilgilere nazaran denetimler devam ediyor. Uzaktan EKG vb. testler yapılabiliyor. Şu anda hastanelerdeki tüm aygıtlar bu sisteme entegre edilmeye çalışılıyor. Ödeme, hastanelerin sanal pos aygıtıyla entegre yapılıyor. Havale isteyenler de olabiliyor.”
“Uzaktan sağlık”, “tele sağlık” üzere kavramları, “dijital sağlık” ana başlığının altında toplayan uzmanlar, önümüzdeki periyotta yapay zekanın hasta-doktor bağlantısına damga vuracağının altını çiziyorlar. Ve diyorlar ki, “Sanal randevu, sanal bekleme odası, sanal muayene ve ödeme sistemlerinin olduğu hastanelere kendinizi hazırlayın.”
Hastaneler yatırım yarışında
Türkiye ve dünyada pek de ilgi edilmeyen dijital sıhhat uygulamaları, pandemiyle birlikte bir anda en çok yatırım ayrılan kalemlerden biri oldu. Bilhassa zincir hastaneleri olan markaların hususla ilgili taleplerinin mart ayından bu yana arttığını belirten EY Türkiye Sıhhat ve Yaşam Bilimleri Sektörleri Lideri Ufuk Eren, pandemiyle birlikte WhatsApp, Zoom üzere platformlar üzerinden ferdi alınan sıhhat hizmetleri artınca hastanelerin geniş kapsamlı yazılım sistemlerine yöneldiğini söylüyor. Eren, tıpkı vakitte sıhhat teknolojileri konusunda Türkiye’nin en atik yatırımcıları ortasında. Kurucusu ve CEO’su olduğu Volitan Danışmanlık, Hindistan’dan İngiltere’ye kadar olan coğrafyadaki birçok ülkeye sıhhat teknolojileriyle ilgili hizmet ihraç ediyor. “Dijital sıhhatte gelecek vaat eden şirketlere ortak oluyorum” diyen Ufuk Eren, pandeminin başından itibaren tüm iştirakleriyle ağır bir çalışma içine girdiklerinin altını çiziyor. Eren’in verdiği bilgiye nazaran tele sıhhat sistemleriyle ilgili birinci yatırım talebi Bozlu Holding çatısı altında bulunan Neo Life’tan gelmiş. Yurtdışında da hastaneleri olan kümenin uzaktan sıhhate imkan veren yazılım sistemlerine yatırım yaptığını belirten Eren, “Ardından Memorial, Acıbadem, Amerikan Hastanesi üzere kümelerle görüşmelerimiz başladı. Dijital sıhhat çok geniş bir kavram, bunun altında tele sıhhat şu anda hem hastanelerin hem de devletin gündeminde olan bir konu” diyor.
Hastanelere evvel bir tele sıhhat stratejisi belirlediklerini akabinde da hasta ile hastane ortasındaki ilişkiyi sağlayacak olan yazılım sistemini kurduklarını belirten Ufuk Eren, “Randevudan imajlı muayeneye, ödeme sistemine uzanan sistemin kurulumunu yapıyoruz. Bu sisteme ileride birtakım ölçüm aygıtları da entegre olacak. Kol saatleri üzere giyilebilir sıhhat aygıtlarıyla sistem sizi anlık olarak takip ederek hekiminizle temasınızı sağlayacak” diye anlatıyor yaptıkları işi. Hastaneler için bu yatırımın çok değerli olmadığını söylüyor Eren. Maliyetin sistemi birebir anda kaç kişi kullanacaksa ona nazaran belirlendiğini vurgulayarak, talepler arttıkça donanımın da güçlendiğini tabir ediyor.
Sistem nasıl çalışacak?
Sağlık Bakanlığı’nın tele sıhhat ya da uzaktan sıhhat sistemiyle ilgili bir yönetmelik hazırlığı var. Yönetmeliğin ayrıntıları şu anda katılaşmış değil fakat ana ayakları şöyle belirlenmiş durumda:
• Sıhhat sisteminde şu anda 10 branşta uzaktan sıhhat yazılımı kullanılabiliyor.
• Bu, hastane ile entegre bir telefon aplikasyonu. Telefona yükleniyor ve hastalar randevu almaktan, muayene olmaya, EKG çektirmekten fatura ödemeye kadar her evreyi bu yazılım üzerinden yapabiliyorlar.
• Hastaneler için maliyet, kaç doktor bu yazılıma dahilse ona nazaran belirleniyor.
• Sistemi suiistimal edecek şahıslar olabileceği kanısıyla kimlik doğrulamak için yüz tanıma üzere eşleştirme sürecinden geçiliyor.
• Bora Gül, yönetmelik devreye girdiğinde uzaktan sıhhat sistemlerinin WhatsApp, Skype üzere sistemlerin üzerinden yapılamayacağını belirtiyor. Kimlik doğrulama konusundaki ezaları engellemek için bu önlemin alındığını anlatıyor.
• Yönetmelikte bu işi yapabilecek kuruluşların bir sertifikasyon sistemiyle onaylanacağı bir yapı üzerinde çalışılıyor. Onayı olmayanlar uzaktan sıhhat hizmeti veremeyecek.
• Aile tabipleri kesinlikle sisteme dahil edilecek. Bilhassa dahiliye, dermatoloji, psikiyatri üzere branşlarda uzaktan sıhhat hizmetlerinin verimli işleyeceği belirtiliyor.
• Milletlerarası hizmet veren hastanelerde, belirtilen lisanlarda yapay zekayla hizmet verebilecek. Bora Gül, tercüman hizmeti de verildiğini aktarıyor. Şu anda bu hizmet için üç hastane sırada bekliyormuş.
“Türkiye’nin hissesi yüzde 1 bile değil”
Peki Türkiye tele sıhhat konusunda nasıl bir karneye sahip? Ufuk Eren’in cevabı “Şu andaki pazarın yüzde 1’i bile değil” biçiminde oluyor. Eren’e nazaran bu alanda hem tabipler hem de hastane ve hastalar tarafında bir direnç kelam konusu. “Geleneksel tabipler hastayı kesinlikle görmek istiyor. Lakin yeni kuşak tabipler bu sisteme bayılıyor. Burada hastane yöneticileri, idarenin bakış açısı çok önemli” diyen Ufuk Eren, önümüzdeki 5 yılda Türkiye’de tele sıhhate ayrılan bütçenin toplam sıhhat yatırımlarının yüzde 25’ini oluşturacağını tabir ediyor. Eren’e nazaran pandemiyle birlikte bu talep çok süratli artmış durumda. Şu andaki süratli ivmenin önümüzdeki bir buçuk yıl daha süreceğini belirten Eren, “Türk hastane zincirleri gerek yurtiçindeki gerekse yurtdışındaki hastanelerinde tele sıhhatle ilgili yatırım yapmaya hevesliler. Bölgede Türkiye bu alanda dikkat cazibeli bir fark yaratacak. Zira şimdi yabancı sıhhat yatırımcılarından bir talep almış değiliz” diye anlatıyor süreci.
“Yatırımlara evvelce başladık”
Prof. Dr. Ayberk KURT İstinye Ünv. Tıp Fakültesi Dekanı
Bir müddettir tüm dünyada ağır bir halde büyümesini sürdüren tele-tıp ve dijital sıhhat, COVID-19 salgını sürecinde bilhassa kronik rahatsızlıkları olanların ve konuttan çıkmak istemeyen hastaların sıhhat gereksinimlerinin inançlı bir biçimde karşılanabilmesinin değerli bir aracı haline geldi. Biz de üniversite hastanelerimizde bir müddettir bu yapılandırma içindeydik. Pandemiyle manzaralı doktor muayenesi hizmeti hız kazandı. 21. Yüzyıl Anadolu Vakfı’nın “MLPCare Grubu”na bağlı tüm Liv Hospital, Medical Park ve VM Medical Park hastanelerinde tedavi gören hastalarımız, pek çok branştan doktora akıllı telefonları aracılığıyla online ortamda ulaşabiliyor. Tele-tıp uygulamaları önümüzdeki periyotta stratejimizin değerli modülünü oluşturuyor. Türkiye’de tele-tıp uygulamalarına yönelik mevzuatın şimdi tam olarak hazırlanmamış olması ve ödeyici kurumların dayanağının bulunmaması süreci yavaşlatan bir etken. Yeniden de biz tüm hazırlıklarımızı mevzuat ve yasal süreçler çabucak devreye alınacakmış üzere yapmaktayız. Bu alandaki teknolojik tahlillerle ilgili mühendislik fakültemizle birlikte çeşitli bilimsel çalışmalar planlıyoruz.
“Halk Sıhhat Merkezleri’nde hazırlık yok”
Dr. Mustafa Tamur İstanbul Aile Hekimliği Derneği (İSTAHED) Lider Yardımcısı
Aile doktorları olarak uzaktan sıhhati, pandeminin başında teklif olarak Sıhhat Bakanlığı’na sunduk. Ülkemizde bu bahiste bir mevzuat yok. O nedenle mart ayında gönderdiğimizi yazımızda, “Bu periyotta insanları halk sıhhati merkezlerine getirmeyin, uzaktan hizmet almalarını sağlayın” dedik. Fakat bizlere gelen rastgele bir hazırlık yok şu anda. Yönetmelik hazırlanıyormuş fakat zincirin en kıymetli halkası olmamıza karşın bizimle temasa geçilmedi şimdi. Biz de sürecin içinde olmak istiyoruz. Çok yaşlı, kronik hastalığı olanlara uzaktan bakabilmek istiyoruz. Bunun arka niyetli kullanımı olabilir bunun detaylarını konuşmamız gerekiyor. Bu sistem tıpkı vakitte sıhhat çalışanlarına bulaş riskini da azaltır. Yüzde 50 oranında bile kullansak yararlı olur. Karantina periyodunda poliklinik yükünü çeken kurumlar halk sıhhati merkezleri oldu. Bizdeki yığılma önlenebilirdi. Bu da bulaş suratını yavaşlatabilir, hatta vefatları azaltırdı. Zira bize gelenlerin birçok riskli gruptu. Aile hekimliklerine teknolojik altyapıyı devlet kurmalı. Zira bununla ilgili bir ödeneğimiz yok. Verilen ödenek işleyişe yetmiyor. Hala devlet memuruyuz lakin sahipsiz bırakıldık. Sıhhat sisteminde, birinci basamağın bütçesini artırırsanız, bütün sıhhat harcamalarını azaltmış olursunuz. Temel ders budur sıhhat ekonomilerinde. Türkiye’de ise tam aykırısı tedavi edici hekimliğe, hatta gecikmiş tedavi edici hekimliğe yatırım yapılıyor.
“Virüs süreci hızlandırdı”
Dr. Erhan Barutcu VKV Sıhhat Kümesi Başkanı
Son periyotta “telemedicine” kavramına odaklandık. Esasen küme olarak hastane dışı hizmetleri geliştirmek işini 2020-21 vizyonumuza almıştık. Koronavirüs bunu hızlandırdı. Sıhhat tüketicisi olan yeni bir jenerasyon var. Bu kitle, uzaktan sıhhat hizmetlerini almak istiyor. Biz de giyilebilir sıhhat teknolojileriyle hastalarımızı 24 saat takip edeceğimiz sistemler üzerine yoğunlaştık. Bu mevzularda kıymetli işbirlikleri üzerinde çalışıyoruz. Koç Sıhhat Yanımda diye bir uygulamamız var. Hastane dışı hizmetleri onunla vereceğiz. Bir yandan giyilebilir sıhhat teknolojileriyle ilgili stratejik planlar yapıyoruz bir yandan da zihin sıhhatini da kapsayan bir model oluşturuyoruz. Önümüzdeki devirde sıhhatte teknoloji yatırımları artacak. Yapay zeka ile sıhhat çalışanlarının daha sağlıklı kararlar vereceklerini düşünüyorum.
“Dijital sıhhat globalde 640 milyar dolarlık hacme ulaşacak”
Ediz GÜNSEL PwC Türkiye Sıhhat, İlaç ve Yaşam Bilimleri Sektörü Lideri
Dijital sağlık ve onun alt kırılımı olan teletıp, pandemiyle birlikte tüm dünyada en dikkat çeken yatırım alanlarından oldu. Bu mevzuda yapılan araştırmalar, hastaların da sıhhat kuruluşlarının da teletıp konusuna sıcak bakmaya başladıklarını ortaya koyuyor. O denli ki 2026’da global teletıp pazarının 176, dijital sıhhat pazarının ise 640 milyar dolar seviyesine ulaşması bekleniyor. Teletıp bu nedenle de Türkiye’nin hizmet ihracatı pazarının genişletilmesi için kritik değere sahip. Bilhassa COVID-19 sonrasında Türkiye’nin hizmet ihracatı yapmaya devam edebileceği en güçlü alan olarak öne çıkan teletıp, dünyada gitgide büyüyen bir pazar hissesine sahip olacaktır. Bunun için gerekli mevzuatlar, bilhassa de KVKK (Kişisel Verilerin Korunması Kanunu) üzerinde düzenlemeler gerekiyor.
