Bu yazı size takıntı rahatsızlığı konusunda size bilgi vermek üzere hazırlanmıştır. Öteki yazıda siz yardımcı olacak yollar aktarılacaktır.
İstemediğiniz halde tekrar tekrar zihninize gelen fikirleriniz ya da yapmak istemediğiniz halde tekrar tekrar yaptığınız davranışlarınız varsa obsesif-kompulsif bozukluğunuz olabilir. Psikiyatri ve psikoloji biliminde obsesif kompulsif bozukluk şu formda açıklanır; kişinin daima tekrar eden kanılara sahip olması (obsesyon) ve bu niyetlerin verdiği rahatsızlıktan ötürü ekseriyetle rahatlamak maksadıyla tekrar eden davranışlarda (kompulsiyon) bulunmasıdır. Tekrarlayan niyet ve davranışlar döngüsünde sıkışıp kalırsınız. Bu döngü çoğunlukla çocukluk yahut birinci gençlik yıllarında başlar. Bilhassa kişinin hayatınızın zahmetli periyotlarında alevlenmeler ve artış göstererek seyreder.
OKB evvelce ender olarak görülen bir hastalık olarak kabul edilmesine rağmen son yıllarda yapılan araştırmalarda hiç de ender olmadığını göstermiştir. Büyük toplum kısımlarında yapılan araştırmalarda görülme sıklığı %1-3 ortasında değişir, OKB’nin her 100 şahıstan 1-3’ünde görüldüğü saptanmıştır. Bunun manası Türkiye’de 1,5-2,5 milyon şahısta bu rahatsızlığın olmasıdır. Rahatsızlık belirtileri size ve ya yakınlarınıza çok garip gelse de bu yaygın bir durumdur ve meczup olduğunuz ya da delireceğiniz manasına gelmez.
Obsesyon, Fransızca kökenli bir sözdür. Sözün manası “kuşatma”dır. İstenmediği halde zihninize gelen ve tekrar eden niyetler kuşatma altındaymışsınız hissi verirler. Bu niyetler hayaller, istekler yahut sık sık ortaya çıkan rahatsız edici kaygılardır. İstemeden hatta birtakım durumlarda bilhassa aklınıza gelmemesi için uğraşmanıza karşın zihninize resen gelirler. Bazen belirli durumlar ve ortamlarda resen ortaya çıkarlar. Ortaya çıktıkları anda da sıklıkla huzursuzluğa, tasaya ve zahmete neden olurlar.
Kompulsiyon, İngilizce kökenli bir sözdür. İngilizce “compel” sözünden gelir, manası “zorlama, iradesi dışında bir şeyi yapmaya mecbur etme”dir. Kompulsiyonlar birden fazla kez çok yahut mantıksız bulmanıza karşın yapmaktan kendinizi alamadığınız iradeniz dışında yapmaya mecbur olduğunuz tekrarlayıcı davranışlardır. Obsesyonların neden olduğu ağır sorun ve huzursuzluğu azaltmak ya da ortadan kaldırmak üzere yapılan yineleyici davranış ve zihinsel hareketlerdir. Takıntılı niyetlerin verdiği rahatsızlığı (huzursuzluk, tasa, problem vb.) ortadan kaldırmaya ya da denetim etmeye yardımcı olacak kurallar ya da ritüeller bütünüdür. Lakin bu gayretleriniz ekseriyetle sorun olarak gördüğünüz durumlar ile gerçekçi formda bağlantılı olmayabilir.
oKB’dEn MuzDARİp MiyİM?
OKB (Obsesif Kompülsif Bozukluk) hem takıntı hem de zorlantıyı birlikte içerir. Fakat yalnızca zihinsel süreçlerin hakim olduğu belirtileri de görmeniz mümkündür. OKB’den muzdarip olduğunuzu çok zihinsel ve davranışsal özellikler sergileme durumunuza bakarak çarçabuk anlayabilirsiniz. Dünya da ve ülkemizde muhakkak başlı yaygın OKB tiplerini ve belirtilerini açıklarsak:
1) Simetri/düzen obsesyon ve kompulsiyonları
BU CÜmlEnNin yAZı kaRakTER Uzunluğu faRKlılıĞı sİzi raHaTSız ETti Mi?
yanıtınız şayet “evet” ise bu durum simetri ihtiyacı ve tertip takıntıların da sık görülen belirtilerdendir. Kişinin tüm ömründe simetri ihtiyacı ve düzenlilik hakimdir.
2) Bulaşma Obsesyonu ve Paklık Kompulsiyonu
Kişinin vücudunun ve giysilerinin kir, mikrop, toz üzere etkenler; kimyasal hususlar, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve başka vücut salgıları ile bulaşacağına ait takıntıları ve bu takıntıların yarattığı düşünceyi gidermek için yaptığı davranışlarıdır. Şahısların vücutlarına ve elbiselerine değişik hususların bulaşacağı kanısı bulaşma obsesyonu, ortaya çıkan düşünceyi gidermek için paklık ve yıkanma davranışları yapmaları ise kompulsiyonu oluşturmaktadır.
3) Kuşku obsesyonu ve denetim kompulsiyonu
En sık görülen obsesyon ve kompulsi-yonlardandır. Kişi gaz ocağı, kapı, kilit üzere objelerin açık kalmış olabileceğinden, ütü vs. elektrikli aletlerin fişlerinin prizde takılı kalmış olabileceğinden kuşku duyar (Kuşku obsesyonu) ve emin olmak için tekrar tekrar denetim etme ihtiyacı duyar (Kontrol kompulsiyonu). Bu kuşku ve denetimler ömrün birçok alanında kendini gösterebilirler.
4) Diğerlerine ziyan vereceği, elinde olmadan saldırgan davranışlarda bulunacağı biçiminde obsesyonlar
Bazen hastalarda elinde olmadan diğerlerine rahatsızlık ya da ziyan vereceği, ağzından güzel karşılan-mayacak nitelikte sözcükler kaçıracağı, yanındaki insanlara elinde olmadan ziyan vereceği halinde obsesyonlar olabilir.
5) Cinsel içerikli obsesyonlar
Vakit zaman OKB’li hastalarda kendine, yaşına, toplumdaki yerine hiç yakıştıramadığı bir biçimde, cinsel içerikli obsesyonlar bulunur.
6) Dini içerikli obsesyonlar
Bilhassa dini inançları ağır yaşayan toplum bölümlerinde sık görülen bir obsesyon çeşididir. Kişi kendini inanç ve görüşlerine tam aykırı bir biçimde ve çok ağır meşakkat yaratacak biçimde dini içerikli takıntılı kanıları düşünmek-ten alıkoyamaz.
7) Dokunma kompulsiyonları
Vakit zaman kimi OKB’li hastalar kimi davranışları yapmadan evvel kendilerince önemsedikleri bir eşyaya dokunma ihtiyacı duyarlar.
8) Sayma kompulsiyonları
Kimi OKB’li hastalar rastgele bir günlük aktiviteyi belli bir sayıya kadar saymadan yaparsa işinin rast gitmeyeceğini düşünerek sayma davranışında bulunurlar.
9) Biriktirme ve saklama kompulsiyonları
Sık görülen kompulsiyon tipidir. Kişi “ileride gerekli olabilir” halinde bir niyet ile gerekli olmayacak eşyaları bile biriktirebilir / saklayabilir.
10) Batıl itikatlar, uğurlu, uğursuz sayılar ve renkler
Birden fazla kişinin kültürel özelliklerinin bir kesimi olarak birtakım inanışları, davranışları, uğurlu ya da uğursuz saydığı sayı ve renkleri olabilir. Merdiven altından geçmemek, çocukların üstünden atlayıp geçmemek, meskenden sağ ayakla çıkmak, yatağın sol tarafından kalkmamak üzere.
HER TAKINTILI FİKİR YA DA DAVRANIŞ OKB MİDİR?
Yazının üstteki modülünü okuduğunuzda aklınızdan “temiz, tertipli ve nizamlı olmanın; güvenlik gayesi ile kapıları, pencereleri denetim etmenin ne ziyanı var, bunlar hastalık mı sayılmalı?” biçiminde kanılar geçebilir.
Elbette bu davranışları günlük hayatımızda yapıyoruz ve hastalık olarak sayılmamalıdır. Lakin ruhsal açıdan bu haldeki niyet ve davranışların hastalık sayılabilmesi için günlük fonksiyonlarımızı etkileyecek, kısıtlayacak, bozacak kadar şiddetli ve ağır olmalıdır. Örneğin, bir konut bayanının pak ve sistemli olması doğal olarak hastalık sayılmaz lakin çabucak her gün, günün her saatinde paklık yapıyor, her gün çamaşır yıkıyor ve bu davranışları nedeni ile de eşine, çocuklarına, ailesine, arkadaşlarına kâfi vakti ayıramıyorsa hastalık olarak değerlendirilebilmelidir. Bir kişinin ocağının kapalı, kapılarının kilitli olduğundan emin olması güvenlik nedeni ile garip karşılanmayabilir. Fakat meskene tekrar tekrar denetim ederek ya da yolda geriye dönerek cam ve kapıları denetim etmesi, bu denetimleri muhakkak sayılarda tekrarlarla yapması ya da hiçbir bağı olmaksızın “eğer artık konuttan sağ ayağımla çıkmazsam berbat bir şey olur” niyetine kapılması dikkat edilmesi gereken bir durumdur.
