Yaşadıklarımız karşısında kimilerimiz yıkılır kalır, kimilerimiz ise yalpalasa bile külfetlerin içinden silkinip tekrar kalkar, hem de düşmeden öncesine nazaran daha da güçlenerek.
Yere düşüp kalanlarla düşmelerine karşın tekrar kalkmayı başaranlar ortasındaki farklar ne o vakit? Neden kimilerimiz düştüğümüz yere yapışıp kalıyoruz, dünya başımıza yıkılıyor da neden kimilerimiz küllerinden yine doğuyor?
Son yıllarda başka disiplinlerde kullanılan rezilyans terimi psikolojide de kullanılmaya başladı. Bir gerilime maruz kalan hususun tekrar eski formuna dönebilmesi demek olan rezilyans, psikolojide yılmamak, çabuk güzelleşmek, zorlukları yenme gücü, velhasıl ruhsal dayanıklılık manasında kullanılmaya başlandı.
Güçlü hayat olayları karşısında ruhsal dayanıklılık sergileyen bu resilyan insanların başkalarından farkları ne pekala? Bu beşerler hayatlarını değiştiren güç olaylarla nasıl başa çıkıyorlar?
Sevdiğimiz birinin mevti, iş kaybı, aşkımızın bizi terk etmesi, bir terör saldırısı üzere güçlü ömür tecrübeleri başa çıkılması sıkıntı yaşanmışlıklardır. Birçoğumuz bu türlü şiddetli hayat tecrübeleri karşısında güçlü his refakatleri ve önemli itimat sarsıntıları yaşarız. Fakat yeniden de vakit içinde kimilerimiz bu güçlü hayat durumlarına ve gerilimli şartlara bir halde adapte oluruz. Hayat zorlukları, travmalar, yaşamsal tehditler, ailevi sorunlar, ikili münasebetlerdeki sorunlar, önemli sıhhat kahırları, iş yerindeki çatışmalar, uğradığımız haksızlıklar, ekonomik zorluklar üzere önemli gerilim kaynakları karşısında düzgün ahenk sağlayabiliyorsak, dayanıklılık sergileyebiliyorsak hayatı başkalarına nazaran daha gerçek algılıyor ve yaşıyoruz demektir. Bu kuvvetli kriz devirlerinde kendimize acıyarak kendimizi bırakmak ve kurban rolü üstlenmek yerine aksilikleri yöneterek en az ziyanı alarak, dayanıklılaşarak süreçlerden çıkabiliyorsak ruhsal dayanıklılığa sahibiz demektir.
Sıra dışı bir özellik değil aslında resilyans. Güçlü olaylardan sonra birçok insan bu beceriyi göstererek hayatlarını yine sisteme koyup kendilerini toparlıyorlar. Yılmamayı başaran insanların hayatlarında zorluk yaşamadıklarını düşünmeyin. Ruhsal dayanıklılığa giden yol önemli duygusal zorluklar, travmalar içerir.
Rezilyan beşerler her krizden sonra asıl hallerine dönüp bu yeni tecrübelerden öğrenip doyumlu bir hayat sürebilirler. Güçlü olmayan beşerler ise güçlü hayat olayları esnasında ve sonrasında etrafları ile arbede eder, alkole ya da öbür unsurlara başvurur ya da güçsüzlüklerinden ötürü kendilerini kıymetsiz bulur hayattan istifa ederler.
Ruhsal dayanıklılık doğumla gelen bir özellik değildir. Öğrenilebilen davranış, fikir ve hareketlerden oluşur.
Fizikî, duygusal ve zihinsel dayanıklılık resilyan olmanın boyutlarıdır. Yalnızca bir taraftaki özelliğimiz, bizi şiddetli hayat olayları karşısında güçlü kılmaz. Fizikî olarak esnek, güçlü, güçlü ve sağlıklı olmak zorluklar karşısında bedenen ayakta durmamızı sağlar. Geniş bir bant aralığında hisleri hissedilmek, esnek olmak, olumluya odaklanmak, karmaşık hislerimizi tanıyıp, ayrıştırıp düzenleyebilmek, sağlıklı bağlantılar kurmak, bir durum karşısında duygusal direnç geliştirip tepkisel davranmak yerine içsel huzurumuz ile yaşadıklarımıza kabul gösterebilmek ruhsal dayanıklılığımız için gerekli olanlardır, tıpkı zihinsel esneklik, çok perspektifli bir bakış açışı ve optimist bir dünya görüşü üzere.
Rezilyansa giden yolda sevgi dolu, koruyan, kollayan, takviye veren bir aile ve etraf vardır. Sevgi ve inanca dayalı bağlar ruhsal dayanıklılık için rol model oluşturup yılmama maharetini besler. İçine doğup büyüdüğümüz aile ve etraf bilişsel ve duygusal becerilerimizin hangi tarafta gelişeceğine kıymetli tesirler oluşturur. Duygusal zekâmız, müsamaha, sabır ve kabulü ne düzeyde hayatımıza katacağımızı belirler. Bu türlü bir yakın etrafın yanısıra gerçekçi planlar yapabilmek ve bu gayelere ulaşmak için planlara uymak; kendisi ile ilgili olumlu bir bakış ve kişinin kendi gücüne, maharetlerine inancı; güzel bağlantı ve sorun çözme, şiddetli hisleri ve dürtüleri yönetebilme ruhsal dayanıklılığa giden yolun mihenk taşlarıdır.
Ruhsal destekliği geliştirmek için herkes kendi seyahatini yapar. Hepimiz travmatik bir durumu birebir derinlikte algılamaz ve tıpkı reaksiyonları vermeyiz. Kültürel farklılıklar, bağlantı tercihleri, aile yapısı ve toplumsal etraf bu seyahatte belirleyici farklılıklardır. Hepimizin seyahati benzersizdir.
Pekala, ruhsal dayanıklılık kazanmak istiyorsak, neler yapmalıyız? Aşağıdaki yol haritasının yardımı olacaktır:
1. Münasebetlerinizi güçlendirin.
Aile fertlerinizi, arkadaşlarınızı, iş arkadaşlarınızı, komşularınızı, velhasıl etrafınızdaki insanları önemseyin. Size dayanak vermek isteyenlerden yardım ve takviye almaktan çekinmeyin. Onların dayanağını almak, sizi dinleyenlerin olduğunu bilmek sizde de ruhsal dayanıklılığı besleyecektir.
2. Kabul gösterin.
Durumu ve duruma ilişkin hislerinizi kabullenin. Olan olmuştur. Çerçeveyi değiştiremeyeceğinize nazaran, bu çerçeve içinde olabilecek optimum tahlile odaklanın.
3. İstekli olun.
Gönüllülük, oburlarının zorluklarında yanlarında olmak, onların yaralarını sarmak, genel hayatla ilgili ümidi besleyecek, diğerlerinin yardıma gereksinim duyduklarında yanında olmak yardım eden kişiyi de zenginleştirecektir.
4. Tahlil odaklı olun, kurban rolüne bürünmeyin.
Krizleri, zorluları aşılamaz, üstesinden gelinemez olarak tanımlamayın.
Omurdaki zorlukları değiştiremezsiniz, siz üstünüze düşenleri yaptıktan sonra olacakların önüne geçemezsiniz, lakin durumu nasıl algılayacağınızı ve ne reaksiyon vereceğinizi seçebilirsiniz. O andaki şiddetli durumun bir müddet sonra bir nebze de olsa daha düzgüne gideceğini görün. Zorlukları yaşarken, bu türlü durumlarda eskiye oranla daha uygun hissetmekte olduğunuzun farkına varın.
5. Değişimin hayatın doğal bir kesimi olduğunu kabul edin.
Değişen vakit ve gereksinimler karşısında evvelden koyduğunuz amaçlar farklılaşabilir. Değiştirmenizin mümkün olmadığı şartları kabul edip değiştirebileceklerinize odaklanmak gerçek olacaktır.
6. Amaçlarınıza ilerleyin.
Kendinize gerçekçi gayeler koyun. Nizamlı olarak küçük adımlarla amaçlarınıza gerçek yürüyün. Erişilmesi imkânsız görünen durumlara odaklanmak yerine, her gün sizi amaçlarınıza yaklaştıracak küçük adınlar atın.
7. Karar verip harekete geçin.
Olumsuz durumlarda elinizden geleni yapın. Aksiliklerin düzelmesini beklemek yerine, kararlı olun harekete geçin.
8. Kendinizi keşfetmek için fırsatları değerlendirin.
Zorlukları yaşarken kendinizde daha evvelden tanımadığınız birtakım özellikler keşfedeceksiniz. Rol modeller edinin. Hayatın zorluklarından geçmiş fakat yılmamış bireylere bakarsanız, bağlarının daha olumlu olduğunu, özdeğerlerinin öncesine nazaran daha yüksek olduğunu, manevi kıymetleri daha çok önemsediklerini, daha güçlü olduklarını, hayatın değerinin farkında olduklarını görürsünüz.
9. Olumlu taraflarınızı besleyin.
Sorun çözme maharetlerinizi ve ruhsal dayanıklılığınızı geliştirmeye yardımcı olacak özelliklerinize olan inancınızı güçlendirin.
10. Bakış açınızı koruyun.
Çok sıkıntı olaylarla karşılaşsanız bile, durumu daha geniş bir perspektifte algılayın. Olay anına değil ileriye, uzun vadeli bir bakış açısına odaklanın. Olayları dramatize etmeyin.
11. Kendinize âlâ bakın.
Gereksinimlerinizi ve hislerinizi göz gerisi etmeyin. Keyif aldığınız, rahatladığınız aktiviteler hayatınızda mutlak yer alsın. Nizamlı antrenman yapın. Kendinize âlâ bakmak ruhsal dayanıklılığınızın devreye girmesi gereken durumlarda sizi daha güçlü kılacaktır.
12. Ruhsal dayanıklılığınızı güçlendirecek destekleyici yolların yardımı olacaktır.
Kimileri yaşadıkları travmalara ya da ağır gerilimli olaylara ilişkin en derin his ve niyetlerini muharrir. Meditasyon, maneviyat ve inanç ruhsal dayanıklılığınızı güçlendirmede yardımcı olacaktır.
13. Geçmişten öğrenin
Yaşadıklarınıza dayanıklılığınızın, gücünüzün kaynaklarına odaklanmak kendi dayanıklılığınızı oluşturmak için hangi stratejileri kullanmanız gerektiğini görmenizi sağlayacaktır. Aşağıdaki sorulara vereceğiniz karşılıklar sıkıntı durumlarda kendinizi ve reaksiyonlarınızı daha yeterli tanımanızı sağlayacaktır.
* Bugüne kadar ne çeşit olaylar sizi en çok kasvete soktu?
* Bu olaylar sizi nasıl etkiledi?
* Hayatınızın güçlü süreçlerinde sizin için bedelli olan insanları düşünmek kendinizi uygun hissetmenize yardımcı oldu mu?
* Travmatik bir tecrübeden geçerken takviye için kimi aradınız?
* Kuvvetli vakitlerde kendiniz ve öbürleri ile olan bağınız hakkında neler öğrendiniz?
* Misal bir tecrübeden geçen birisine dayanak olmak kendinizi daha düzgün hissetmenizi sağladı mı?
* Hayatınızdaki mahzurları aşabildiniz mi? Aşabildiyseniz, bunu nasıl başardınız?
* Gelecekle ilgili ümidinizin yükselmesini ne sağladı?
14. Esnek Olun
Rijidite kaçınılmaz biçimde hayatın bir gün sizi kırmasına sebep olur. Hayatın devingenliğine ahenk sağlayabilmek için esnek olmalısınız. Ruhsal dayanıklılık hayat olaylarıyla ve travmatik tecrübelerle baş ederken esnekliğe ve hayat istikrarına muhtaçlık duyacaktır.
* Güçlü hislerinizi tanıyın ki, gerektiğinde işlevselliğinizi devam ettirebilmek için bu hislerinizi yönetebilin.
* Problemlerinizle başa çıkmak ve günlük hayatın taleplerini karşılamak için harekete geçin.
* Yeri geldiğinde dinlenmek ve tekrar şarj olmak için birkaç adım geri çekilin.
* Takviye almak, içinizi beslemek ve yüreğinizi tekrar tekrar toplamak için sevdiklerinizle vakit geçirin.
* Diğerlerine ve kendinize inancın.
Ruhsal dayanıklılığınızı inşa ederken muhtaçlık duyduğunuz takviyesi almak çok değerlidir. Bu hususta aileniz ve dostlarınızın dışında takviyeye muhtaçlık duyuyorsanız, bir profesyonelden takviye alın. Bir terapist ile bu türlü şiddetli devirlerde birlikte yürümek külfetli süreci en az ziyanla geçirmenizi, kendinize uygun baş etme tekniklerini öğrenip yanlışsız uygulama konusunda önemli bilgi sahibi olmanızı sağlayacaktır.
Hayat iniş çıkışlı bir seyahat, yumuşak dönüşleri, sakin inişleri olduğu üzere, keskin köşeleri ve güçlü çıkışlara da sahip. Yaşadıklarımız bizi tesirler, şekillendirir. Şayet öğrenirsek, geliştirir. Öğrenmek allahaısmarladık deyip gidene kadar devam eden bir süreç. Şiddetli tecrübelerden sonra vazgeçmeyin, ömür seyahatinize devam edin.
Unutmayın, yaşanan her zorluktan sonraki rezilyans sizi bilgeliğe bir adım daha yaklaştıracaktır.
Dr.phil. R. Meltem KAVCAR SIRMALI
18 Haziran 2019
