Bir yetişkin olarak düşündüğümüzde, bizim özgüvenimizi nelerin yıkabileceğini ya da destekleyebileceğine dair fikrimiz olur. Aslında çocuklar içinde durum çok farklı değil. Lakin onlar bizden daha avantajlılar zira sahip olduklarını en yeterli biçimde kullanabilmeleri için bizlerden daha çok vakitleri var. Bilhassa 10 yaşına kadar insan beynindeki nöral temaslar kuvvetlenir ve organize olur. 3-6 yaş ortası nöronlar ortasındaki ilişkinin en üst düzeyde gerçekleştiği devirdir. Çocukluk devrinin geçtiği ömür ve etraf şartları, beyin fonksiyonelliğini olumlu yahut olumsuz etkilediği kanıtlanmıştır. Çocuğumuzun beynini bir oyun hamuru olarak düşünürsek, bebeklikten itibaren o hamura ne kadar form verdik, kaç farklı gereç kullandık, ne kadar renklendirdik ve ne kadar sağlam bir hamur haline getirdiysek, ileri hayatlarının temelini oluşturacaktır.
Nedir Bu Özgüven?
Özgüven, her ortamda özgürce başımıza iyisi yapabilmek değildir. Özgüven kendimize yönelik düzgün hisler hissetmemiz, öteki bir deyişle kendimiz olmaktan şad olmak ve bunun sonucu olarak kendimiz ve etrafımızla barışık olmaktır. Kısaca kendimizi gerçekleştirme yetisine sahip olmak diyebiliriz. Pekala bir çocuk ne vakit, nasıl, hangi durumda kendini güzel hisseder? Sanırım buna en öncelikli karşılık sevgi olacaktır.
Özgüven bebek doğduğu birinci andan itibaren gelişmeye ya da yıkılmaya başlar. Bebeğin anne ile birinci temasından itibaren oluşmaya başlar, gereğince sevilen , anne tarafından göğüs ile beslenen, anne sıcaklığını hissedebilen çocuklarda özgüvenin daha yüksek olduğunu görebiliyoruz.
Özgüvenin gelişiminde en kıymetli yıl birinci yıl, zira birinci bir yaş annenin bebeğin muhtaçlıklarını anlayabilmesi , sezebilmesi, bebeği gereğince doyurabilmesi, gereğince ilgi ve sıcaklık gösterebilmesi, bebeğin hislerini algılayabilmesi ve empati yapabilmesi çok kıymetli. Özgüveni tanımlarken kendimize yönelik uygun hissetmek demiştik, işte bu hissin temelleri bebeklik devrinden itibaren atılmaya başlanıyor. Bu birinci yıldaki ilgi sağlam kurulduktan sonra üzerine özgüvenin oluşturulması çok daha kolaylaşıyor. Daha sonraki yıllarda çocuk toplumsal performanslar göstermeye başladığında; emeklediğinde , konuşmaya başladığında, yürümeye ve oyun oynamaya başladığında gerçekçi bir formda desteklenmesiyle kıymet kazanıyor.
Çocuğumuzla sözel irtibat kurarken verdiğimiz bildiriler bir o kadar değerlidir. Gün içerisinde birçok defa çocuğumuza “oğlum bunu yapma” “kızım şunu yapma” “elleme “ “dokunma” “konuşma” üzere birçok yönerge veririz. Pekala ne sıklıkla beğendiğimiz bir davranışıyla ilgili geri bildirim veririz?
Ağır çalışma temposu nedeni ile birçok vakit etrafımızda olumlu ve hoş giden olaylardan daha çok, olumsuz ve can sıkıcı olaylara odaklanıyoruz ve bunu maalesef çocuklarımıza da yansıtıyoruz. Bakış açımızı biraz değiştirerek, bilhassa çocuklarımızla olan bağlantımızda onların hoş ve başarılı davranışlarını görüp takdir ederek onların özgüven kazanmasına dayanak olabiliriz. “Hımm bu resmi ne kadar hoş yapmışsın” “Böyle davrandığın için çok teşekkür ederim” halinde geri bildirim verebiliriz.
Çocuğa olan hürmetin sık sık söz edilmesi, birçok mevzuda onunda fikrinin sorulması, çocuğunuzun öz hürmetini kazanmasına yardımcı olacaktır. Çocuğunda aileye olan katkılarının paylaşılması, olumlu taraflarının ve öbür insanlara yararlarından bahsetmek ve olumsuz taraflarının uygun bir lisanla paylaşılması değerlidir. Hatta çocuğunuza kendisini tanıma fırsatı yaratarak olumlu olumsuz taraflarını söylemesini isteyebilirsiniz ve bu hususta sohbet edebilirsiniz. Sohbet etmek tıpkı vakitte çocuğunuzun lisan gelişimine de katkıda bulunacaktır. Sözcüklerle erken tanışan ve çok fazla diyalog içeren ortamlarda büyüyen çocukların ilkokul muvaffakiyetlerinin daha yüksek olduğu gözlenmiştir.
Toplumsal aile içi tavırlarımıza baktığımızda , çokça karşılaştığımız telaffuzlar vardır.
“ falancanın kızı senin üzere değil” “bak kardeşin ne kadar uslu”
Evet bunu birçok vakit yaparız. Lakin şunu unutmamak lazım çocuk diğerleriyle mukayese edildiğinde, bu haliyle kabul görmediğini fakat o kişi üzere olursa sevilmeye layık olduğunu düşünür ve bu çok kalıcı bir inanca dönüşebilir.
Çocuğa sevgi göstermek için istenilen davranışı yapmasını ya da bir muvaffakiyet elde etmesini beklemememiz lazım. Muvaffakiyetle sonuçlanmasa bile eforları takdir edilmelidir. Bir çocuğun anne-babası tarafından, “Öğrenmeye çalışmandan gurur duyuyorum”, “İyi çalışman beni keyifli ediyor” üzere sözlerle yüreklendirilmesi, çocuğun daha çok efor harcaması için onu motive edecek, gayret gücünü geliştirecektir.
Çocuğun özgüveninin geliştirilmesi için en değerli hususlardan birisi çocuğa sorumluluk vermektir (gerçekçi olmalı) ve bazen bunun sonucunda hiç kestirim edemeyeceğiniz sonuçlar görebilirsiniz. Aileler olarak gayemiz çocuklarımızı bizim olduğumuzdan daha âlâ yetiştirmek olmalı. Fakat bu bizim yarım kalan hayallerimizi gerçekleştirmeleri manasına gelmiyor. Emelimiz sahip oldukları potansiyeli, azamî düzeyde kullanmalarına takviye olmalı.
Güçlü oldukları bahislerde büyüklerine yardımcı olmalarına müsaade verilmesi (ev içerisinde yada dışarıda) , yaptığı işe karışmayarak duyulan inancın muhakkak edilmesi, küçük bile olsa yaptığı hoş bir şey ya da davranışı için övülmesi ve bunun sizin için ne kadar kıymetli olduğunu belirtilmesi yeniden çocuğunuzun özgüveni ve benlik hürmetini destekleyici davranışlardır.
Çocuklar birbirlerinden farklıdır. Her çocuğun farklı özellikleri ve yetenekleri vardır. Hepsinin başarılı olduğu alanlar değişiktir. Bu noktada çocuklarımıza kendisine has yeteneklerini ortaya çıkarmasında yardımcı olun. Çocuklarınıza kendi ilgi alanları ve yetenekleri doğrultusunda faaliyetlere katılma imkanı sağlayarak onlara araştırmaları ve yeni şeyler keşfetmeleri için destekleyin. (Resim, tiyatro, müzik , spor vs)
Özgüvenli çocuk yetiştirmenin en kıymetli iki kuralı;
– çocuğu yeterli tanımak
– şartsız sevgi
Anne babanın en kıymetli etkileme aracının, çocuklarıyla olan alakası olduğunu her vakit hatırlayın. Çocuğunuza kıymet veren bir ilgi, doğal olarak onun özgüvenini artırır. Şartlı sevgi çocuklarda endişeler, bağımlılıklar ve özgüven meseleleri doğurur. Unutmayın ki kişilik/karakter ve davranış birbirinden farklıdır. Bir çocuğun kişiliğini onun davranışıyla karıştırmayın.
Örneğin, 4 yaşındaki çocuğunuz oyuncağını yatmakta olan kardeşinin yatağına fırlattığı için sinirlisiniz. “Sen makus bir çocuksun!” ya da “Yapma!” yerine, “Sen oyuncaklarını attığında kendimi hudutlu hissediyorum. Ona nitekim ziyan verebilirdin” diyebilirsiniz. Buradaki bildiri, hislerinizin onun çocuk dünyasına değil onun belli davranışlarına yönelik olduğudur.
Burada kullanılan lisan ve hal çok değerli, unutmayalım bizim çocuğumuzla kuracağımız bağlantısı çocuğumuzda dış dünyayla kuracaktır. Çocuklar size, sizin onlara davrandığınız üzere davranacaklardır. Sonlanıp onlara bağırdığınızda bunu şiddet olarak değerlendireceklerdir. Kendisi de kızdığında bağırmanın fizikî yahut sözel şiddet uygulamanın, bir bağlantı kurma yolu olduğu düşünecek ve kendi münasebetlerinde de bu yolu tercih edecektir.
Özgüvenli çocuk kimdir ?
Kendini tanıyan, kendini söz edebilen, olumlu düşünme yetisine sahip, irtibat marifetlerini kazanmış, kendini gerçekleştirebilen ve potansiyelini kullanabilen çocuklardır.
Yazımı Gazali’nin bir kelamıyla bitirmek istiyorum. Gazali derki “her çocuğun kalbi saf bir cevherdir ve bir çocuğa yapılacak en büyük kötülük, yeteneklerini ortaya çıkarma isteksizliğine neden olmaktır. “
