Son devirde yeni tip koronavirüs (COVID-19) hadise sayısında yaşanan önemli artışın, toplu taşıma araçları, pazar yerleri ve konut içi üzere kalabalık ortamlarda artan bulaş riskinden kaynaklandığını belirten uzmanlar, vatandaşları kalabalık ortamlarda kurallara hassasiyet göstermeleri konusunda uyarıyor.
COVID-19 salgınında geçen yılın aralık ayından bu yana birçok ülkede günlük olay ve vefat sayıları artıyor.
Türkiye’de de bu artış en yüksek düzeye ulaşırken, 26 Kasım’da 29 bin 132 kişinin testi olumlu çıktı, 6 bin 876 bireye hastalık tanısı konuldu, 174 kişinin hayatını kaybetmesi ile mart ayından bugüne kadar en yüksek vefat sayısı kayıtlara geçti.
Uzmanlar, hadise sayılarındaki süratli artışın en değerli sebeplerinin toplu taşıma araçları, pazar ve alışveriş yerleri, uzun seyahatler, cenaze ile nişan, düğün ve sünnet merasimleri, mesken ziyaretleri, cümbüş yerleri üzere kalabalık ortamlar olduğuna işaret ediyor.
Özellikle toplu taşıma araçları ve pazar yerleri üzere insan yoğunluğunun olduğu ortamlar ile insanların daha samimi olduğu ve kurallara uymadığı konut içi ortamlarda bulaşın daha da arttığına dikkati çeken uzmanlar, mecburi durumlar dışında dışarı çıkılmaması, kalabalık ortamlardan uzak durulması, maske, ara ve hijyen kurallarına harfiyen uyulması tavsiyelerinde bulunuyor.
“Semptom göstermeyenler şu anda bulaşmanın en kıymetli faktörü”
Sağlık Bilimleri Üniversitesi (SBÜ) Rektör Yardımcısı, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Kemalettin Aydın, yaptığı açıklamada, COVID-19 salgınında 2. dalga ya da “tsunami” denilen periyoda girildiğini, hatta bu periyot için 3. dalga tanımlamalarının da kullanılmaya başlandığını söyledi.
Başta Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyadaki birçok ülkede hadise sayısının artmaya devam ettiğini aktaran Aydın, Türkiye’de de son günlerde hasta ve olay sayısının dikkat cazip formda arttığını vurguladı.
Bunun insanların birbirleriyle olan teması sonucu virüse hayat hakkı tanıma imkanı sağlamasından kaynaklandığına işaret eden Aydın, “Yaşam hakkı tanıdığımız sürece virüs çoğalmaya, yayılmaya devam edecek. Ömür hakkını kısıtladığımız sürece de biz hakim olacağız.” dedi.
Prof. Dr. Aydın, semptomsuz olan “gizli bulaştırıcılar” diye tanımlanan bir kitlenin varlığına işaret ederek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Salgın başladığından beri, bildiğimiz olayların 4 ila 10 katı kadar semptomsuz olayın olduğunu bütün bilim ortaya koyuyor. Ülkemizde 7 bin civarında semptomu olan hasta tarifinin yanında bunun 3 ila 4 katı civarında da PCR olumlu yani ağzından çıkan damlacıklarında virüsü taşıyan lakin hastalık belirtisi olmayan olayın olduğunu biliyoruz. Bunlar, rastgele bir semptomu olmadığı için etrafa virüs bulaştırmadıklarına inanarak rahat davranıp önlemlere uymuyorlar. Bugün yalnızca hasta olanlar değil, semptomsuz lakin boğazında virüs olup tükürük damlacığıyla etrafa bulaştıranların daha fazla olduğunu görüyoruz. 7 bin civarında hastanın bulaştırma kat sayısı bir kişi bir şahsa ise 7 bin kişiyi enfekte ediyordur ancak geri kalan 20 binin üzerindeki semptomsuz kişi de birebir bulaş oranına sahip olduğu için enkfeksiyonu taşımadıklarını düşünerek daha fazla beşerle temas ediyorlar. Bu yüzden de semptom göstermeyenler şu anda bulaşmanın en kıymetli faktörü.”
“Bulaşmayı engelleyecek kurallar silsilesine uyma sorumluluğumuz var”
Kalabalık ortamlardaki bulaş riskinin değerine dikkati çeken Aydın, “Bulaş, kalabalıkların ve kümelenmelerin olduğu yerlerde çok ağır. Burada 3 basamak üzerinden konuşmak lazım. Birincisi, kamusal ve mahallî idareler olarak insanların yaşamak zorunda olduğu bu kalabalıkların oluşmamasının altyapısının hazırlanması lazım. Şayet toplu taşımada bu türlü bir sorun varsa toplu taşımayı maske ve uzaklık kurallarına uyarak gidilebilecek sayılara ulaştırmak lazım. Pazar yerleri ve öbür kalabalık yerlerde ise bulaşmayı engelleyecek fiziki altyapıyı hazırlamak lazım.” diye konuştu.
Prof. Dr. Aydın, kafe ve restoranların da bulaş yeri olduğuna işaret ederek, şöyle devam etti:
“Bunun için Bilim Şurası’nın belirlediği aralıklarda sandalyeleri ve masaları düzenlemek gerekiyordu. Muhakkak ki bu kamunun koyduğu ve vatandaşın yaşamak durumunda olduğu altyapı çok fazla hazırlanamamış. İkincisi vatandaş, hazırlanmış olan imkanlarda kurallara uymamış. Örneğin, en bariz olanı kafe, restoran ve kalabalıklar için kurallar koymuş. Bu kurallara uymayan bir kitle kelam konusu. Bunu da genç, çalışma alanında toplumsal hayatı çok kullanan 17-35 yaş kümesinde görüyoruz. Üçüncüsü de kişisel kurallara uyma hüneri. Yani kamunun lokal idarelerle birlikte altyapıyı hazırlaması, kurallara uyma ve onları denetleme zorunluğu ile kişinin kurallara uyması. Bu 3 ayakta da bir boşluk olunca sayıların dünyada olduğu üzere Türkiye’de arttığını görüyoruz. Bulaşmayı engelleyecek kurallar silsilesine uyma ve uymayanları denetleme üzere bir sorumluluğumuz var.”
“Türkiye’de bugün en fazla bulaşın olduğu alan mesken içi ortamlar”
Bulaş riskinin daha fazla olduğu ortamlara değinen Aydın, “2 alan çok riskli. Biri toplu taşıma araçları ve pazar yerleri üzere kalabalık alanlar, birisi de doğal bir davranış biçimi olarak araya ve maskeye uyulmayan mesken içi ortamlar. Dışardaki ortamda bir kişinin bir şahsa bulaştırdığını kabul edecek olursak mesken içi ortamlarda bu bir şahıstan 3 şahsa kadar çıkabiliyor. Demek ki hem toplumsal hayatta hem çalışma alanlarımızda bu kurallara uymamız gerektiği üzere en değerlisi de mesken içi ortamlar. Bilhassa mevsimsel olarak kış periyoduna girdiğimiz için daha dar alanlarda, daha ağır aile ortamlarında ve daha az havalandırmalı yerlerde kalmanın getirdiği bulaş daha ağır. Türkiye’de bugün en fazla bulaşın olduğu alan konut içi bulaşlar.” değerlendirmesinde bulundu.
Prof. Dr. Kemalettin Aydın, bulaş riskinin azaltılması için vatandaşlara şu tekliflerde bulundu:
“Dışardaki kurallara uyma zorunluluğunu yerine getirmemiz lazım. Zira konut dışına çıkan insanların meskenin içine karşı da sorumluluk hissetmesi gerekiyor. Konutun dışından belirti olmadan da virüsü alıp taşıyor olabilirsiniz. Meskene geldiğinizde öteki bireylere bilhassa de 65 yaşın üzerindeki insanlara bulaştırma riskimizin olduğunu bilmeliyiz. Türk gelenek göreneğine ve çekirdek aile yapısına tahminen biraz soğutucu bir cümle olabilir lakin konut içinde de muhakkak dönemlerle kalabalık alanları kullanmalıyız. Meskenden dışarı çıkıp virüs alma riski olmayan beşerler ile dışardan meskene gelen insanların, akşam yemek masaları ve oturma sohbetleri ile sabah kahvaltılarını dönemlerle yapmalarını öneriyorum. Anadolu geleneğinde oturma odası kültürü kelam hususudur. Beşerler yüklü olarak sıcaklığın ve samimi aile yapısının olduğu oturma odasında kümelenmeler oluşturuyor. Önümüzdeki 1-2 ay konutun tüm kullanılacak alanlarında biraz daha bireyselleşmeliyiz. Bilhassa mesken içini biraz daha seyreltmek, tıpkı yeri paylaşıyorsak da maske ve paklık kurallarına uymamız gerekiyor.”
“Aralık ayı sonunda ‘toplumsal immünizasyon’ kıymetli oranda artacak”
COVID-19’la uğraş için alınan yeni önlemlerin ileriki hafta sonundan itibaren tesirini göstermeye başlayacağına işaret eden Aydın, “Alınan önlemlerle bu etkiyi göremezsek tahminen cumartesi pazar 48 saat sokağa çıkma kısıtlaması, hafta içi 23.00’ten sabaha kadar sokak kısıtlamaları üzere önlemler gelebilir. Çok daha zorlayıp sıhhat sisteminin yönetilemeyecek duruma ulaşması durumunda ise daha uzun mühlet 5-7-10 gün üzere kısıtlama olabilir fakat bunu birinci etapta öngörmüyorum. Zira çok güçlü bir sıhhat altyapısı var, oluşabilen hadiseleri yönetebiliyor görünüyor, bir sıhhat açığı görmüyoruz.” diye konuştu.
Prof. Dr. Aydın, salgının seyrine ait ise şu değerlendirmede bulundu:
“Özellikle büyükşehirler, Marmara Bölgesi, Ankara ve İzmir’de, aralık ayı sonuna hakikat ‘toplumsal immünizasyon’ dediğimiz toplumda virüsle karşılaşan insan sayısı değerli bir oranda yükselecek. Beğenilen bir söz değil fakat sürü bağışıklığı kıymetli bir noktaya ulaşacağı için aralık ayının ikinci yarısından itibaren bulaş oranının bir ölçü düşeceğini, ocak ayından itibaren de ülkemize gelecek olan aşıyla risk kümelerinin aşılanmasıyla bir arada bahara gerçek salgının sınırlanması ve daha yönetilebilir bir duruma geleceğini düşünüyorum.”
