Bayana yönelik şiddet, yaşadığımız yüzyılda sıkça kelam edilen bir insan hakları sorunu. Çabucak çabucak her gün haberlerde, toplumsal medyada, hatta gözümüzün önünde şiddetin bu cinsine şahit oluyoruz. Maalesef bu ayıbın tarihçesi insanlığın eski yıllarına kadar dayanmakta. Virjinya Tıp Fakültesi’nde mumyalarla yapılmış çalışmadaki bulgulara nazaran, bayana yönelik şiddetin geçmişi, günümüzden 2000-3000 yıl önceye uzanıyor. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) ve pek çok kurumun datalarına nazaran bayana yönelik şiddetin en yaygın rastlandığı yer ise ne yazık ki aile. Bu yazımızda aile içinde bayana yönelik şiddeti tetikleyen risk etmenlerinin neler olduğundan ve şiddet gören bayan üzerindeki tesirlerinden bahsedeceğiz.
Yılda 1.6 milyon’dan fazla insan şiddet yüzünden hayatını kaybetmekte. Ve araştırmalar şiddetin büyük bir çoğunluğunun aile içinde olduğunu ve ekseriyetle bayana yönelik olarak gerçekleştirildiğini gösteriyor. DSÖ raporu bayanların %36’sının hayatlarında en az bir sefer fizikî ve cinsel şiddete maruz kaldığını ortaya koyuyor. Türkiye’de yapılan kapsamlı bir çalışmaya katılan bayanların ise %34’ü fizikî, %53’ten fazlası kelamlı şiddete maruz kaldığını belirtiyor. Bayana yönelik şiddet sadece fizikî olmayıp; aşağılama ve tehdit yoluyla sözel olarak yahut anlayış, sevgi ve empati görememe 1xbet güncel giriş sonucu ruhsal olarak hatta bayanın isteği dışında cinselliğe zorlanması olarak da görülüyor. Bayanın konut işlerine zorlanması, aile ve arkadaşları ile görüşmesinin engellenmesi, çalışma ve okuma hakkının elinden alınması, hakarete uğraması üzere her türlü ‘kısıtlayıcı’ yahut ‘zarar verici’ davranış da bayana yönelik şiddetin tarifine girmekte. Şiddetin tüm bu cinsleri sıklığı ve ölçüsüne bağlı olarak birey üzerinde pek çok ruhsal rahatsızlığa sebep oluyor. Yapılan çalışmalar şiddet gören bayanların %74’ünün depresyon, %6.7’sinin telaş bozukluğu tanısı aldığını, yeniden bu bayanlarda, başka bayanlara nazaran travma sonrası gerilim bozukluğuna daha sık rastlandığını göstermekte. Tıpkı vakitte %17.9 unun, intihara meyilli olduğu görülmektedir.
Şiddet babadan oğula, mağduriyet anneden kıza mı geçiyor?
Bilhassa ülkemiz üzere ataerkil toplum yapısına sahip, kadın-erkek rollerinin kesin hudutlarla ayrıldığı toplumlarda bayana yönelik şiddete daha sık rastlanmakta. Toplum yapısının yanı sıra öteki faktörler de bayana yönelik şiddetin görülme sıklığını etkiliyor. Natürel ki bunlar hiçbir formda şiddetin nedeni olamaz ancak, yapılan araştırmalardan elde edilen birtakım risk faktörleri bayana yönelik şiddeti arttırıyor olabilir. Bu risk faktörlerine hakim olmak, bir insan olarak bizlerin de mağdur bayanları anlamasına yardımcı olacaktır. Çalışmalar bilhassa çocukluk çağında aile içi şiddet olan bir ortamda büyüyen erkeklerin eşlerine karşı şiddete daha çok başvurduğunu, tıpkı halde büyüyen bayanların ise daha çok şiddete maruz kaldığını gösteriyor. Bu da şiddetin babadan oğla geçerken, mağduriyetin anneden kıza geçtiğini düşündürüyor. Toplumsal Öğrenme Kuramı (atıf), bu tıp ailelerde yetişen bireylerin ebeveynleri ortasındaki ya da kendilerine yönelik şiddeti model alarak öğrendiğini ve bunu gerilimle baş etmede bir metot olarak hayatlarında kullandığını savunmakta. Araştırmalardan elde edilen datalara nazaran babanın anneye şiddet uyguladığına şahit olarak büyüyen bir çocuğun, ilerde eşine şiddet uygulama ihtimali üç buçuk kat artıyor.. Saldırgan babayla kendini özdeşleştiren, babayı olumlu olarak görme eğilimi ile şiddetin sorun çözme aracı olduğunu öğrenmekte ve ileriki yaşantısında bunu uygulamaktadır. Ama bu bulgulara ve görüşlere karşın geçmişte ailesinde şiddete şahit olmayan bireylerin de şiddet uyguluyor olması, tek etmenin aile olmadığını gösteriyor.
İddia edildiği üzere bayana yönelik şiddetin ortaya çıkmasında sosyoekonomik faktörler de tesirli. Personel ve orta sınıf ailelerde bayana yönelik şiddete daha çok rastlanıyor. Tıpkı vakitte eğitim düzeyi azaldıkça ve işsizlik arttıkça da şiddete başvurulma ihtimali artıyor. Boşanmış çiftlerde evlilere nazaran şiddet davranışlarına daha sık rastlanmaktayken, bayanın toplumsal takviye imkanı arttıkça şiddete maruz kalma ihtimali azalmakta. Son yıllarda yapılan çalışmalar bayana yönelik şiddetin bilhassa hamilelik başlangıcı ve bitişi, menapoz ve mensturasyon periyodu üzere cinselliğin olmadığı devirlerde daha da arttığına dikkat çekiyor. Yeniden enteresan bir halde, araştırmalar bayanın eşinden daha çok gelir elde ettiği ailelerde şiddetin arttığını göstermekte. Bayanın meslek, eğitim ve ekonomik alanda daha güçlü olmasını kabullenemeyen erkeğin güç istikrarı kurmaya çalışmak ismine bayana yönelik şiddete başvurması da kelam konusu. Araştırmalara nazaran en çok 18-29 yaş aralığındaki bayanlar risk kümesi ve bayan erkek ortası yaş farkı arttıkça (erkeğin yaşça büyük olduğu durumda) da şiddete maruz kalma ihtimali artıyor. Saydığımız kişisel etmenlerden daha tesirli bir faktör alışılmış ki toplum yapısı. İçinde bulunulan toplumun kültürel yapısı erkeklerin daha üstün olduğunu vurguluyorsa, ülkemizde olduğu üzere aile içindeki şiddetin ‘mahrem’ olduğu ve ‘gizli kalması gerektiği anlayışı’ varsa maalesef şiddet oranı da artıyor. Aile yapısının yanı sıra hukukî, ekonomik, politik, kültürel etmenler de şiddete taban hazırlıyor. Bayana yönelik şiddet insanlık tarihi boyunca müddet gelen bir sorun olsa da ülkemizde 1980’lerden itibaren tam manasıyla ele alınmaya başlandı. Ancak dünyada birden fazla Arap ve Müslüman ülkede hala bir sorun görülmemekte.
Mağdur Bayanın Psikolojisi
Ülkemizde İzmir ve Ankara’da 1070 şiddet mağduru bayanla yürütülen bir çalışmada bayanların %83’ü şiddete karşın meskende kalmayı seçtiğini belirtiyor. Pekala neden bu bayanlar şiddete maruz kaldıkları halde bağlantıda devam etmeyi tercih ediyor? Doğal ki çok da isteyerek kabullenmiyorlar bu durumu. Maalesef bir “mecburiyet” ve ‘çaresizlik’ kelam konusu. Şiddet mağduru bayanlarla yapılan görüşmeler bayanların başta “utanç” hissettiklerini, diğerlerine söyleyemeyeceklerini, bunun yalnızca kendi başına geldiğini düşündüklerini ve bu muameleyi hak ettiklerine kendilerini inandırmaya çalıştıklarını gösteriyor. Utanma, alaya maruz kalma korkusu, daha fazla şiddete maruz kalma korkusu, toplumsal dayanak azlığı, polisin ve maddelerin onu koruyamayacağı fikri, ekonomik gelirinin olmayışı üzere birçok sebep yüzünden şiddete maruz kaldıkları konutta yaşamaya devam ediyorlar. Ayrıyeten birinci müracaatta polis ve ailesinden dayanak göremeyen bayan çoklukla bir daha şikayette bulunmuyor. Ülkemizde şiddet sonrası polise başvurmada dayanak görememe sık rastlanan bir sorun. Mor Çatı Derneği’nden elde edilen bilgilere nazaran polise başvuran 90 bayanın %43.3’ünün polisler tarafından eşleri ile barıştırıldığı, %13.2’sinin ise müracaatlarının dikkate alınmadığı ve gerekli kayıtların tutulmadığını gösteriyor. Yani aile içi şiddeti önlemek için sadece birey odaklı tahliller değil hukukî yasal düzenlemelere de epeyce gereksinim duyulmakta.
Pekala Tahlil Ne ve Ülkemizde Nasıl Baş Ediliyor?
Olağan ki toplum olarak sorunun ciddiyetinin farkına varmak ve bu bahiste bilinçlenmek en temel tahlil yolu. Öncelikle bayana yönelik şiddetin ‘aile içinde bilinmeyen kalması gereken bir sır’ değil, baş edilmesi gereken önemli bir sorun olduğunun toplumsal olarak kavranması, mağdur bayanın utanç duymaması için epeyce değerli. Son vakitlerde pek çok sivil toplum kuruluşunun da takviyesi, farkındalık arttırmayı hedefleyen kampanyalarla toplumda bu hususa dikkat çekiliyor oluşu umut vadediyor. Ancak, emniyet mensuplarının bu hususta eğitilmesi ve yaptırımı kuvvetli yasal düzenlemeler de en az farkındalık kadar gerekli. Bayan sığınma konutları de sorunun tahlilinde ehemmiyet teşkil ediyor. Bu konutlar mağdur bayanın barınma muhtaçlığını gidererek fiziki dayanak sağlarken, ‘yalnız değilim’ hissi yaşattığı için de ruhsal dayanak sağlıyor. Ülkemizde bayan sığınma konutları birinci olarak 1990’da Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı bünyesinde ve akabinde 1991’de Bayan Dayanışma Vakfı bünyesinde kuruldu. Ayrıyeten 1994’ten beri Bayanın Statüsü ve Meseleleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı Bilgi Müracaat Bankası da mağdur bayanlara ruhsal ve hukuksal hizmet vermekte. 183 yardım sınırı ve danışmanlık sunan Bayan Dayanışma Merkezi (KAMER) de mağdur bayanlara hizmet vermekte. Başbakanlığa bağlı Toplumsal Hizmetler Genel Müdürlüğü bünyesinde de gitgide sayısı artan Bayan Misafirhaneleri mevcut. Ancak maalesef hala kâfi sayıda değil. Ayrıyeten bu misafirhaneler gerekli olmakla birlikte sorun için süreksiz bir tahlil getiriyor. Mağdur bayan işsizse ekonomik güç kazandırılması gerekmekte ve fiyatsız ruhsal dayanak sağlanması da sürecin devamlılığı için ehemmiyet taşımakta.
Ne yazık ki istatistikler tüm bu gayretlere karşın bayana yönelik şiddet probleminde manalı bir tahlile -ne ülkemizde ne de dünyada- ulaşılamadığını gösteriyor. Hala milyonlarca bayan, ailesi yahut eşi tarafından katledilmekte, yolda rastgele biri tarafından tacize/tecavüze uğramakta. Bayana yönelik şiddetin sırf bayan sorunu değil bir insan hakları sorunu olduğunu unutmayarak, kadın-erkek -insan- olarak bu problemle çaba etmek hayli kıymetli. Yasal yaptırımlar yetersiz olsa dahi, gerek toplumsal medyada gerek olayın gerçekleştiği alanda toplu bir reaksiyon gösterilmesiyle mağdur bayanın daha süratli tahlile ulaştığına şahit oluyoruz. Bu yüzden ferdi olarak her reaksiyon sorunun tahlili için epeyce değerli. Şahit olunan şiddete susmanın şiddete ortak olmak demek olduğunu hatırlatıyor, daha hoş bir dünyada yaşamayı umut ediyoruz.
Kaynaklar
Efe, Ş.Y. ve Ayaz, S. (2010). Bayana yönelik aile içi şiddet ve bayanların aile içi şiddete bakışı. Anadolu Psikiyatri Mecmuası, 11,23-29.
Erim, B.R. ve Yücens, B. (2016). Bayana yönelik şiddet ve bayan sığınma konutları. Arşiv Kaynak Tarama Mecmuası, 25(4),536-549.
Page, A.Z. ve İnce, M. (2008). Aile içi şiddet konusunda bir derleme. Türk Psikoloji Yazıları, 11(22), 81-94.
