Otizm, ömrün erken devirlerinde başlayan ve hayat uzunluğu süren; toplumsal ilgiler, bağlantı, davranışsal ve bilişsel gelişimde gecikmeye neden olan nörobiyolojik kökenli bir bozukluktur.Ortaya çıkan sendromun şiddeti ve sorun davranışların bir ortaya gelme biçimi her çocukta farklıdır.
Otizm kapsamındaki bozukluklar; Ruhsal Bozukluklar Teşhis Ölçütleri El Kitabı (DSM- 5) na nazaran Bağlantı Bozuklukları başlığı altında tanımlanır.
Otizmde görülen belirtiler iki temel kümede yer alır.
1. Toplumsal alakaların gelişiminde bozukluk. Sözel ve sözel olmayan bağlantıda bozukluk, bağ kurma teşebbüsünde azlık.
2. Kısıtlı, tekrarlayıcı davranışlar; davranışlarında esneklik gösterememe,değişiklik karşısında tolerans gösterememe.
Otistik Bir Çocukta Hangi Özellikler Gözlenir? Otizmin Temel Belirtileri Nelerdir ?
Etkileşim içinde olmaktansa yalnız kalmayı, kendisi için farklı olan bir faaliyet içinde olmayı yeğler.
Çoğunlukla insanları değil de nesne ve cansız varlıkları tercih eder.
Sözel yahut sözel olmayan (yüz sözü gibi) birtakım tabirlere reaksiyon vermeyebilir.
Göz teması hiç yoktur yahut zayıftır.
Huzursuz görünür.
İnsanları gereksinimlerine ulaşmada araç olarak kullanır.
Kendisini karşısındaki insanın yerine koyamaz; beden lisanını kullanma ve anlamada meseleleri vardır. Örneğin kişinin kaşlarını çatması onun için mana taşımaz.
Sembolik oyunlar denilen evcilik, doktorculuk üzere etkinlikler onun için cazip değildir.
Genelde oyuncaklarla hedefine uygun oynamak yerine ayrıntıları ile ilgilenir. Örneğin, oyuncak arabayı yerde sürmek yerine saatlerce tekerleklerini döndürmekten zevk alır.
Eşyaları dizme eğilimi çok tipiktir. Kalemlerini, otomobillerini, lego kesimlerini yan yana dizmek onun için eğlenceli olabilir.
Parlayan yüzeyler, ışık, gölge, dönen cisimler (pervane, vantilatör, saat), insanların saç ve sakalları, objelerin kesimleri (kapı kolu, düğmeler, ipler), hareketin kendisi (sürekli olarak kapıyı açma kapama) ilgisini çekebilir.
Öteki çocuklar üzerinde tesirli olan birtakım motive ediciler bu çocuklar üzerinde tıpkı etkiyi yapmaz.
Yaşadıkları hisler anlık ve nihaidir, gereksinimlere odaklıdır.
Elleri ile emele yönelik olmayan hareketler yapma, parmaklarını hareket ettirerek izleme, ayak parmakları ucunda yürüme, kendi etrafında dönme üzere hareketler çok tipiktir.
Gündelik hayattaki değişikliklere karşı (yemek masasında oturduğu yerin değişmesi gibi) direnç gösterir. Hayatın akışındaki her şeyin daima birebir kalmasını talep edebilir (okula her gün tıpkı yoldan gitmek gibi).
Birtakım ses, doku ve tatları çok rahatsız edici bulabilir bu nedenle birdenbire kulaklarını kapatabilir, hırçınlaşabilir. Kimi otizmliler pütürlü yiyecekleri yiyemez, krem süremez, oyun hamuru, kum üzere bulaşabilen objelerle temastan kaçınır. Kimileri ise duyulara odaklıdır. Yiyecekleri yahut tahta oyuncakları uzun mühlet koklar yahut yakından bakar. Suyla oynamayı sever, akvaryumdaki balıklara dakikalarca bakabilirler.
Bağlantı maksatlı konuşma marifetleri azdır. Kullandıkları sözler çok sonludur. Çoğunlukla zamirleri karıştırır, kendisine “ben” yerine “sen” der yahut ismiyle hitap eder. Annesinden süt istediğinde “anne süt ver” değil de “Ömer süt istiyor musun ?” diyerek ister.
Anında yahut gecikmeli ekolali görülür. Yetişkinin söylediği “elini yıka” cümlesini monoton ve mekanik sesle tekrarlar. Rastgele bir şeyle uğraşıyorken daha evvel duymuş olduğu “hayatın gerçek tadı” üzere ilgisiz bir reklam sloganını tekrarlayabilir.
Gezmeyi, bilhassa araba ile uzun mühlet dolaşmayı sevebilirler.
Genelde yeme bozuklukları vardır. Bazen pika dediğimiz, yenmeyecek cisimleri ağıza alma yahut yutma bozukluğu görülebilir.
Elektronik eşyalara ve mutfak eşyalarına çok ilgi duyabilir, deterjan kutuları ve bunun üzere şeyleri biriktirebilirler.
Müziğe çok ilgi gösterebilirler. Reklam ve görüntü kliplere çok düşkün olup akranlarının izleği çizgi sinemalara ilgi göstermeyebilirler.
Etrafındaki tehlikelerin farkında olmayabilir. Ağır trafikte karşıdan karşıya koşar, endişe duymaksızın yüksek bir duvar üzerinde yürüyebilir. Sıcak objelere yahut cam kırığına dokununca neler olacağını ön göremeyebilir.
Etrafına yahut kendisine ziyan veren davranışlar sergileyebilir; kızdığı, endişelendiği, başarısız olduğu vakitlerde eşyaları fırlatma, çığlık atma, saçlarını çekme, yüzünü tırmalama, ellerini ısırma, başını duvara yahut yere vurma üzere hareketler görülebilir. Öfke nöbetleri yaşanabilir.
Otizmli çocukların yetenekleri ortasında büyük uçurumlar olabilir. İnce motor gelişimde yaşına uygun hatta yaşının üstünde birtakım marifetler gösterebilirken (500 modüllük puzzle yapmak gibi), toplumsal gelişimde lakin çok ufak bir çocuğun hünerlerine sahip olabilirler.
Otizmde Üstün Yetenek
Soyutlama yetisi gerektirmeyen, belleğe dayalı marifetlerde üstün özellikler gösterebilirler. Kartlarla eşini bul oyununda üstün muvaffakiyet üzere…
Matematik, sanat, müzik, mekanik üzere alanlarda üstün yetenek sergileyebilirler. Erken yaşta enstrüman çalmayı öğrenmek, uzun müzikleri ezberlemek ve birebir yepyeni sanatkarı üzere söylemek, mekanik bir aygıtı kendi başına tamir etmek, çok âlâ fotoğraf yapmak üzere…
Kendi kendine okuma yazma öğrenebilirler. Fakat okuma, okuduğunu anlamadan akıcı bir formda okuyabilme (hiperleksi) halindedir.
Üstün yetenek tüm otizmli kümenin yaklaşık %10’u kadardır.
Tedavi Sistemleri
Üstte sıralanan belirtiler otizmli bireylerde görülen sıradışı özellikleri tanımlamak için verilmiştir. Otizm tanısı için çocuğunuzun bağlantı ve taklit maharetleri temel alınarak bir uzman tarafından kıymetlendirilmesi yapılmalıdır.
Ayırıcı tanıyı çocuk psikiyatri uzmanları koymakla bir arada sizlerden kesinlikle tanıya yardımcı test ve müşahedeler isteyecektir (Bu kıymetlendirme araçları kurumumuzda uygulanmaktadır).
Teşhis etabından sonra eşlik eden ikincil sıkıntıya yönelik (hiperaktivite yahut öfke denetim bozukluğu) ilaç tedavisi önerilebilir. Lakin birincil sorun otizmdir ve otizm için tek başına ilaç tedavisi kâfi değildir. Aileler bazen ilaç tedavisine başlamanın otizmin üstesinden gelmek için kâfi olduğu yanılgısına düşebilirler fakat kesinlikle ferdi eğitim de planlanmalı, çocuğunuzun gelişim alanlarını destekleyecek toplumsal, iletişimsel, motor, zihinsel ve konuşma mahareti ile ilgili eğitimi vakit kaybetmeden başlatılmalıdır.
Eğitim planı, belirti şiddet oranına nazaran yapılır ve ağır belirtiler gösteren bireyler rehabilitasyon merkezlerine yönlendirilebilir. Hafif yahut sonda bozukluk gösterenler ise ferdî eğitim, psikoeğitim, konuşma eğitimi, aile eğitimi, izlem üzere formüllerle takip edilir.
